اقدام به منظور به کارگیری عملیات اصلاحی برای بهبود مستمر عملکرد ارزیابی شونده از طریق مکانیسم بازخورد.

شکل (۲-۱) فرایند ارزیابی عملکرد را نشان می دهد. لازم به ذکر است وجود حلقه بازخورد در واقع اثربخش شدن نظام ارزیابی را تضمین می کند (مرکز مطالعات مدیریت و بهره وری ایران، ۱۳۸۰).
تعیین رسالت، ماموریت ها و اهداف کلان و استراتژی ها برای دستگاه
جدول ۲-۲: کارت امتیازی متوازن
تدوین و برقراری معیار (استاندارد) عملکرد برای شاخص ها
ابلاغ و اعلان انتظارات و شاخص های ارزیابی به سازمان مورد نظر
سنجش (اندازه گیری) عملکرد واقعی
اعلام نتایج ارزیابی شونده و بحث در خصوص چگونگی حصول نتایج
مقایسه عملکرد با استانداردهای هر شاخص
اقدام به منظور به کارگیری عملیات اصلاحی (در صورت لزوم) به منظور بهبود و توسعه عملکرد سازمان
نمودار ۲-۱: فرایند ارزیابی عملکرد

۲-۷ اصول حاکم بر ارزیابی عملکرد

اندازه گیری عملکرد در سازمان ها را می توان به ستون فقرات انسان تشبیه کرد. سیستم ارزیابی عملکرد دقیقا مانند سیستم فقرات عمل می کند. سیستم ارزیابی عملکرد، اطلاعات را به مرکز تصمیم گیری و عمل (مغز سازمان) فرستاده و تصمیمات اتخاذ شده از آنجا را به تمام بدن می فرستد و از این رو بخش حیاتی سازمان محسوب می شود. ستون فقراتی که سالم است و وظیفه خود را دقیق انجام می دهد، این امکان را به مغز می دهد تا با تمام ورودی های حساس که در دسترس است، دائما در تماس باشد. سازمان ها هم دقیقا همین حالت را دارند. اما هنوز بسیاری از سازمان ها از ستون فقرات کامل و سالمی برخوردار نیستند و نمی دانند چه چیزی را و چرا باید ارزیابی نمایند. اما واقعیت این است که ارزیابی عملکرد تنها به عملکرد گذشته مربوط نمی شود بلکه مربوط به حیات فرداست، در واقع ارزیابی عملکرد پیشرفت سازمان در ابعاد تکنیکی و انسانی است. اصول زیر در طراحی و گسترش یک نظام ارزیابی عملکرد شناسایی شده است (دفتر ارزیابی عملکرد مدیریت، ۱۳۸۰) :
حضور مدیران ارشد در ارزیابی عملکرد
نیازمندی به یک چارچوب اصولی برای اندازه گیری عملکرد
ارتباط موثر داخلی و خارجی
منطقی،عینی و ملموس بودن اهداف و برنامه های ارزیابی عملکرد
اهداف و برنامه های ارزیابی عملکرد باید توانایی تبیین الگوهای رفتاری را داشته باشد.
مسئولیت و پاسخ گویی برای دستیابی به نتایج به وضوح مشخص و تفهیم شود.
قوانین و مقرارات و دستورالعمل های اداری، نظام ارزیابی را حمایت و پشتیبانی می نماید.
ارزیابی عملکرد ابزاری برای تحقق اهداف و راهبردها و رشد سازمان
ایجاد تخصص لازم
در تنظیم اهداف و برنامه ها و اتخاب روش های ارزیابی باید اقتضائات محیطی سازمان لحاظ شود.
برنامه های ارزیابی عملکرد باید به گونه ای باشد که قابلیت اجرایی داشته باشد.
ارزیابی عملکرد باید فرایند مدیریت منابع انسانی را در سازمان تسهیل و اثربخش نماید.
با تعبیه سازوکار بازخورد در فرایند ارزیابی، امکان مشارکت کارکنان، افراد ذینفع و … در جهت به کارگیری عملیات و اقدامات اصلاحی میسر گردد.
سیستم های ارزیابی عملکرد نباید صرفا اطلاعات را انباشته کنند بلکه باید تصمیم گیرندگان را در فرایند تصمیم گیری یاری نمایند.
نظام ارزیابی عملکرد باید مثبت و نه بازدارنده باشد.
تمرکز دقیق و راهبردی
مقرون به صرفه بودن
واقع گرایی در ارزیابی عملکرد.

۲-۸ سیستم های ارزیابی عملکرد سنتی و نوین

در بررسی فلسفه وجودی ارزیابی عملکرد با دو دیدگاه سنتی و نوین رو به رو می شویم. بسیاری از انتقادات مربوط به سیستم های سنتی ارزیابی عملکرد ناشی از ناکامی آنها در سنجش و نظارت بر ابعاد چندگانه عملکرد به واسطه تمرکز بیش از حد بر شاخص های مالی است (زالی،۱۳۸۷، ۱۳)، که این امر ریشه در تئوری های اقتصادی دارد. اما شاخص های مالی به تنهایی نمی توانند تصویر مناسب و کاملی از فعالیت های داخل سازمان برای طراحان سیستم های کنترل مدیریت فراهم کنند (رجائیان، ۱۳۸۴، ۲۳).
استفاده از شاخص های مالی به عنوان تنها معیار در ارزیابی عملکرد، اثرهای نامطلوب زیر را به دنبال خواهد داشت:
عمدتا کوتاه نگرند. لذا مدیرانی که عملکردشان با شاخص های مالی ارزیابی می شود، ترغیب می شوند که با به خطر انداختن ارزش ها و عملکرد بلند مدت سازمان، نتایج مالی کوتاه مدت را بهبود بخشند.
شاخص های مالی کلان نگر نیستند و عوامل بیرونی موثر بر فعالیت های سازمانی را در نظر نمی گیرند. لذا دید محدودی به مدیران می دهند و آنها را وا می دارند که به سازمان به عنوان یک سیستم بسته نگاه کنند.
عمدتا شاخص های گذشته نگر و تاخیر دارند؛ به این معنی که خود حاصل بهبود عملکرد سازمان در حوزه های دیگرند. این شاخص ها عمدتا حاصل شاخص های پیش رو هستند. کاهش زمان معرفی محصول به بازار، زمان فرایند، افزایش بازده فرآیندهای عملیاتی و … شاخص های پیش رو بوده و می توانند موجب بهبود شاخص های تاخیر داری نظیر سودآوری و نرخ بازده سرمایه شوند. بی توجهی به شاخص های پیش رو موجب می شود که روابط علت و معلولی بین شاخص ها در نظر گرفته نشود و سازمان نتواند مسیر بهبود عملکرد مالی خود را بیابد.
شاخص های مالی با یک کاسه کردن عملکرد تمامی اجزای سازمان در چند معیار، نمی توانند مبنایی برای ارزیابی عملکرد واحدها و فرآیندهای سازمانی قرار گیرند. به عبارتی افزایش سود می تواند حاصل مجموعه ای از بهبودهای علی و معلولی در سازمان باشد. در این مجموعه برخی واحدها و فرآیندها موثرتر و برخی کم تاثیر تر بوده و حتی ممکن است برخی واحدها و فرآیندها، عملکرد نامناسبی داشته باشند، ولی برایند کلی (به علت عملکرد خوب دیگر واحدها، فرآیندها و یا عوامل بیرونی) مناسب باشد.
کنترل مالی صرف ممکن است مدیران را ترغیب کند که داده ها را دستکاری کنند؛ مثلا مدیران ممکن است با بهره گرفتن از روش های حسابداری از درآمد آینده برای اهداف جاری قرض بگیرند. از آنجا که در تعیین اهداف مالی در بودجه هر دوره، مدیران نفوذ زیادی دارند، ممکن است آنها اهدافی را وضع کنند که به راحتی بتوان به آنها دست یافت.
کارکنان و نیروهای اجرایی سازمان دید محدودی نسبت به شاخص های مالی دارند و درک این که چه فعالیتی در حوزه کاری آنان موجب ارتقاء و بهبود شاخص های مالی (نظیر نرخ بازده سرمایه و سودآوری) می شود، برای آنها دشوار است. لذا نمی توانند فعالیت های خود را در جهت بهبود این شاخص ها جهت دهی کنند (نجمی و زارعی، ۱۳۸۷، ۲۳).
به طور خلاصه، می توان گفت که تکیه بر معیارهای مالی صرف، برای اطمینان از این که استراتژی خوب اجرا شود، کافی نیست. از این رو صاحب نظران و دست اندرکاران به جستجوی شیوه ها و سیستم های نوین ارزیابی عملکرد می پردازند که تا حد امکان نقطه ضعف های سیستم های سنتی را نداشته و پاسخ گوی مشکلاتی که به آنها اشاره شد، باشند (زالی، ۱۳۸۷، ۱۲). پیتر دراکر در این زمینه به عنوان معضل سنجش ارزیابی چنین بیان می دارد: ” سنجش سنتی عملکرد برای ارزیابی کسب و کار کافی نیست. دلیل اصلی این که چرا ارزیابی سنتی در تامین نیازهای جدید کسب و کار موفق نمی شود، ریشه در شاخص های ناقص و ضعیف دارد. تاکید بر شاخص های حسابداری، بیانگر دیدگاه های تاریخی به عملکرد مالی شرکت ها می باشد. این شاخص ها نتیجه عملکرد مدیریت است نه علت آن” (زالی، ۱۳۸۷، ۱۲).
در توسعه سیستم جامع ارزیابی عملکرد، شاخص های غیر مالی که بسیاری از مدیران در آن ناکام بوده اند، مد نظر قرار می گیرد. اخیرا صاحب نظران مشخصات شاخص های نوین عملکرد را در نوشته های مدیریتی بررسی نموده اند. در کل، تفاوت های میان این دو دیدگاه به صورت خلاصه در جدول (۲-۱)، بیان شده اند:
جدول (۲-۱): تفاوت سیستم های سنتی و نوین ارزیابی عملکرد (زالی، ۱۳۸۷)

ویژ­گی­هایی مثل عوامل فرهنگی، ساختار­های اجتماعی/ مسائل اجتماعی، حمایت­کننده­ها وعوامل موقعیتی مربوط به این زیر طبقه بودند. این ویژ­گی­ها نه­تنها عامل یکپارچه ساز خود در قبل از حادثه محسوب می­­شدند، بلکه بر چگونگی زندگی بعد از سوختگی نیز تأثیر­گذار بودند.
یاد­آور: معرفی خود در بافت فرهنگی؛ قبل از سوختگی
داستان مشارکت­کنندگان در این پژوهش با پاسخ به این سوال محقق «در موردخودتان بگویید؛ اینکه چطور سوختید، بعد از آن چه اتفاقاتی برای شما رخ داد و چطور به زندگی معمول بازگشتید و یا به اینجایی که هستید رسیدید؟» آغاز گردید. بسیاری از آنها مستقیماً در مورد چگونگی حادثه صحبت کردند. بعضی ابتدا تاریخچه­ای از شرایط خانوادگی و موقعیت اجتماعی خود گفتند و تعدادی از آنها با مقدمه­ای از زندگی زناشویی و یا مشکلاتی که مسبب اصلی این حادثه بود، سخن خود را آغاز کردند. هرچه که در مصاحبه ها عمیق می شدم و یا مصاحبه های دیگری انجام می­دادم متوجه شدم که سوختگی رویدادی است که اگرچه در اغلب موارد به صورت اتفاقی رخ می­دهد اما در موارد عمدی حتما با یک نقشه یا حداقل یک ذهیتی از پیش موجود، ایجاد شده است، که در بیشتر آنها رد پایی از یک مشکل روانی مثل سوءظن یا یک مشکل رفتاری نظیر اختلاف، عموما خانوادگی، دیده می­ شود. این نشان می­دهد که مسائل فرهنگی در محیطی که این تحقیق در ان انجام گرفت می ­تواند به عنوان یکی از شرایط زمینه­ای ایجاد آسیب سوختگی مطرح باشد.

در خصوص حوادث عمدی بعضی از مشارکت­کنندگان به پدیده ازدواج زودهنگام دختران و یا نقش نداشتن آنها در تصمیم گیری برای ازدواج اشاره کردند.
سوختن در آتش­بازی روز چهارشنبه­ سوری یا در تالار عروسی هنگام روشن کردن آتش برای اسپند دود کردن نیز اگرچه حادثه­ای تصادفی برای شرکت­ کنندگان(ش۵،۷ ) بود اما به نوعی،
حکایت از ارتباط پیچیده مسائل فرهنگی با سوختگی را نشان می­داد.
مستندات
بر اساس گزارش­های ثبت شده همه ساله تعدادی به دلیل آتش­بازی یا ساخت نارنجک­ها و فشفشه­های دست­ساز غیر استاندارد در مراسم آتش بازی چهارشنبه آخر سال دچار آسیب­های سوختگی می­شوند(۷۹).
«وقتی آدم کارش می­افته توی این دادگاه­ها، می­بینه که برای سوختگی فلانجا تافلانجا اینقدر دیه کامل….خوب اصلا این­ها دیگه با پول قابل قیاس نبود. مثلا فکر کنید یکی اصلا زیبایی اش رو از دست داده بود، زندگی اش رو …جونی اش رو.. حالا این ها با پول قابل قیاس نبود که این جوری، اینقدر دیه !… اون حکم­های ناعادلانه …خوب این­ها خیلی ناراحت کننده بود. یعنی در کنار اون سختی­های بیماری، قوانینی که داشتیم اون­ها هم آدم رو از یک طرف دیگه ناراحت می کرد(ش۱)».
یادآور: احساس بی­ عدالتی
نگاه جنسیتی و بحث دیه و مسائل قانونی برای زنانی که توسط همسرانشان دچار معلولیت در زیبایی شده بودند، حکایت از شرایط سیاسی در زمینه حاضراست که می ­تواند نتایج ناگواری بر روح و روان قربانیان بگذارد. این فشارها گاه آن­چنان جنجال برانگیز می­ شود که دامنه­ آن به مسائل سیاسی و حتی بحث­های مورد علاقه خارج از مرزها کشیده خواهد شد.
بیوگرافی
«خواستگار اسیدپاش خانم (الف) از زندان آزاد شد» این خبری بود که درصدر مهم‌ترین خبرهای روزنامه‌ها قرار گرفت و حادثه‌نویسان را به تکاپو انداخت تا علت آزادی جوانی را که چندین سال قبل، زیبایی و بینایی را ازدختری بی‌گناه گرفته بود جویا شوند جوان اسیدپاش پس از محاکمه در دادگاه کیفری استان تهران به حبس، تبعید و پرداخت دیه محکوم شده بود اما در حالی از زندان ازاد شد که قربانی می­گوید «هنوز دیه‌اش را دریافت نکرده است و به این حکم اعتراض دارد»(۸۰).
یادآور: مثلث فقر، ناآگاهی، ریسک تندرستی
وضع بد اقتصادی نه تنها زمینه ساز سوختگی است، بلکه به دلیل ناتوانی پرداخت هزینه­ های بالای درمان سوختگی، در کنار ناآگاهی طبقات اجتماعی پایین جامعه بر معلولیتها و عوارض ناشی از سوختگی می­افزاید. به طور مثال استفاده از منابع گرمازای غیر استاندارد به دلیل برخوردار نبودن از شرایط مناسب رفاهی یکی از دلایل شایع برای سوختگی است.
« پدر نداشتم، مادرم هم پیر بود خواهر و برادرانم کم سواد. با اون همه زخم هایی که هنوز خوب نشده بود اوردنم خونه و برای پانسمان می بردن بابا باغی، برای همین بعد از یک مدت گوشت اضافه دراورد، ۱۶ بار عمل جراحی شدم. الان بعد از ۳۰ سال مجددا عمل شدم(ش۲)».
ماتریکس­خود/ خود بیرونی/ مراحل گذر
عوامل مرتبط با زمان و مکان از ویژگی­های این زیر طبقه بود. صرف نظر از هریک از شرایط ذکر شده که زمینه ساز سوختگی حادثه­ای یا عمدی هستند، نقطه مشترک تجارب همه مشارکت­کنندگان این بود که آنها در فرایند بازگشت به جامعه مسیر مشابهی را از موقعیت حادثه، بیمارستان، منزل، اجتماع و جامعه طی کرده بودند. سرعت عبور از این مراحل بر حسب عوامل موقعیتی و ویژگی­های دموگرافیک در فرد متفاوت بود. این بخش از زمینه جزو لاینفک فرایند بازگشت مبتلایان سوختگی به جامعه است.
یادآور: موقعیت حادثه؛ سوختگی در یک لحظه
تجربه سوختن برحسب شدت آسیب، درمرحله اول تهدیدی هولناک، سریع وغیر قابل پیش بینی است که مشارکت­کنندگان را با پاسخ­های غیر ارادی و فیزیولوژیک مواجهه می­سازد. دراین مرحله، ترسناک و غیرقابل پیش ­بینی بودن حادثه فرصت هرگونه اقدام آگاهانه را از افراد گرفته و لذا اطرافیان را جهت نجات جان بیمار به واکنشهای سریع روانی - حرکتی وادار می­ کند
«مامانم توی حیاط چراغ نفتی رو روشن کرده بود تا آب گرم کنه، منهم با فاصله­ی نیم متر ایستاده بودم. شعله­های آتش به من رسید، دست­هام و صورتم سوخت، من دویدم در حالی که جیغ می­زدم ای­وای سوختم، ای­وای سوختم، مامانم اومد آتش رو خاموش کرد و لباسهام رو در آورد،بعد من رو اوردن بیمارستان(ش۶)».
«بعد از حادثه بعضی­ها گفتند زنگ بزنیم ۱۱۵ ولی اونجا ماشین اومد و هر کدام از ما را با یک ماشین آوردند توی بیمارستان شهر(س)، اونجا هم یکسری آزمایشات انجام دادند، من ریه­ام خونریزی کرده بود،CT اسکن و این­ها انجام دادند. بعد وقتی دیدند نمی تونند کاری انجام دهند اعزام کردندشهر(ج). ما تقریبا ظهر اسیب دیده بودیم، شب رسیدیم به این شهر اونجا هم هیچکاری واسمون نکردند. نه روز اونجا بودم، توی این نه روز هیچ کاری نکردند. فقط یک دکتر اومدبالای سر من اون هم متخصص داخلی بود، مال ریه بود. دوبار از من CT اسکن گرفت یک لوله توی ریه­ام گذاشت و همون کارهای قبلی، هی می­گفتم زخم پام، می­گفتند مشکلی نداره، بعد از ۹ روز این ها ما رو مرخص کردند، گفتم چی شد؟ پام! من پام تکون نمی خوره ، درد داره، گفتند نه پات خوبه…اونها گفتند برو خونه با پماد چرب کن خودش خوب میشه بعد از ۲۰ روز دیدم پام خوب نمیشه مراجعه کردم به شهر(ه) که مرکز تخصصی سوختگی است.اونجا هم اتاق خالی نبود و مجبور شدم توی بخش ترمیمی رو زمین بخوابم ولی خوب پام جراحی و پانسمان می­شد(ش۴-سوختگی ناشی از برق گرفتگی)».
یادآور: مواجهه با مصدوم و تلاش برای نجات زندگی
با ورود مصدومین به بیمارستان، آنها تحت عنوان بیمار مبتلا به سوختگی وارد مرحله دیگری یعنی بستری در بیمارستان، می­شدند. تجارب مشارکت­کنندگان از ساختار و شرایط سیستم پیش بیمارستانی و بویژه مراکز درمانی عمومی حاکی از نارضایتی آنها از این مراکز بود. کار عمده پزشکی و پرستاری در این مراکز نجات جان بیمار و درمان خطرات اورژانسی بود. تعدادی از آنها به دلیل عوارض بعدی ناشی از زخم­های سوختگی که در این مراکز مورد توجه قرار نگرفته بود شخصا برای ادامه درمان به بیمارستان های تخصصی مراجعه کرده بودند. وضعیت ساختار بخش های تخصصی سوختگی هم خالی از عیب نبود. به طور مثال کمبود تخت، نرسیدن به بیمار، کم توجهی به بیمار بویژه درد آنها، بد رفتاری با همراهان و فضا و جو دلگیر و غم­انگیز بخش و سرویس­های نامناسب از تجارب مشارکت­کنندگان بود. هرچند که تجارب مثبتی از رفتار دلسوزانه و مهربان پرستاران نیز وجود داشت. همچنین تجارب چندین ساله محقق در این مراکز حاکی از انجام اقدامات پزشکی و پرستاری زیادی برای بهبود زخمها و و اعمال جراحی ترمیمی و موفق سوختگی در نجات جان بیماران است. با این وجود تعدادی از بیماران برای ادامه درمان و یا به امید بهبودی بیشتر بدشکلی­های بجامانده با توصیه پرسنل پزشکی یا سایر منابع اطلاعاتی دیگر به مراکز فوق تخصصی سوختگی و ترمیمی در پایتخت مراجعه کرده بودند .
یادآور: گذر از درد جسمی به رنج روحی
با ترخیص از بیمارستان و ورود به منزل مشارکت­کنندگان وارد مرحله­­ی دیگری از گذر می­شدند.
«توی بیمارستان یک جور سخت بود، زخم­ها و درد غیر قابل تحمل. من همیشه فکر می کردم اگر از بیمارستان مرخص بشم خوب میشم. ولی وقتی اومدم خونه دیدم نه بابا حالا یک عالمه مونده که برگردم به وضع قبل …توی بیمارستان مشکلات جسمی و درد سخت بود، توی خونه ارتباط داشتن با محیطی که حالا با شرایط وضعیت جدید می خواد (ش۱)».
یادآور: حمایت زمینه ساز بازگشت به جمع و جامعه
ترکیبی از ویژگی­های مثبت شخصیتی، روحی، روانی و معنوی در قالب حمایت­های خانوادگی و اجتماعی زمینه سازمرحله­ی گذر از منزل به سوی جمع و اجتماع هستند.
«بعد که اومدیم خونه، خواهر­هانم تقسیم کار کرده بودند…بعد از هر بار که فیزیوتراپ می­یومد، زخم دست­هام حسابی خونریزی می­کرد، ملافه­هام همیشه خونی می­شد.خواهر بزرگترم می­برد آنها را می­شست تا مادرم زیاد ناراحت نشه هرکسی یک جوری همکاری می­کرد.درسته من خودم آدم محکمی هستم ولی اطرافیان هم خیلی مهم هستند. فرض کنید اگه من کسی رو نداشتم که اینقدر حمایتم کنه، مراقبت کنه، حمایت عاطفی بکنه، امید بده شاید نمی تونستم واقعاً برگردم(ش۱)».
یادآور: تداوم زندگی با داغ سوختگی
برای تعدادی از بیماران رنج ناشی از سوختگی در تمامی مراحل زندگی آنها را همراهی می­نماید.
«از اون زمان سوختگی خیلی گذشته، چندین بار رفتم زیر تیغ جراحی، حالا زخم­هام خیلی بهتره ولی اون روز های پر درد و رنج و عذاب از یادم نمی ره، هیچوقت هم یادم نخواهد رفت درسته کمتر اذیتم میکنه ولی تا آخر عمر این داغ با منه(ش۴)».
ماتریکس­خود/ آسیب سوختگی
قدرت آسیب­زایی و ماهیت تهاجمی سوختگی از ویژگی­های این زیر طبقه بود. شرایط مرحله حادثه، نظیر زمان، مکان، مدت تماس، عامل سوزانده ؛ نحوه انتقال و اقدامات کمکی که بلافاصله بعد از حادثه صورت می­گرفت تعیین کننده­ نتایج مرحله­ بعد از حادثه بود. بطور مثال در مصدومینی که به علت برق گرفتگی و سقوط از بلندی، دچار آسیب شده بودند، مدت تماس بیشتری در معرض عامل سوزاننده بودند، در محل حادثه یا انتقال به بیمارستان معطل شده بودند و به مراکز درمانی غیر تخصصی سوختگی اعزام شده بودند(نظیر آنچه برای مشارکت کنننده ۵و ۱ روی داده بود)، ابعاد و دامنه­ تهدید و آشفتگی ناشی از آسیب سوختگی بیشتر بود
یادآور: سوختگی، شلیکی به سوی حلقه­ی سلامت جسمی، روحی، روانی، معنوی، پنداشتی یک انسان.
در مرحله­ اول حادثه، این شلیک مخرب، جسم مصدومین را مورد تخریب قرار می­دهد. سپس با ورود آنها به منزل ترکش­های آن به سلامت روحی، روانی و معنوی مددجویان آزار می­رساند. زمانی که قربانیان خود را برای ورود به جمع آماده می­ کنند، داغی که بر بدن آنها بر جای نهاده، پنداشت آنها از خود را فرو می­ریزد و زمینه لازم برای فروپاشی یک انسان را فراهم می­سازد. تحلیل زمینه در قالب مقوله ماتریکس خود در دیاگرام ۱-۴ نشان داده شده است.
«سوختگی همه چیز آدم رو می­گیره، زیبایت رو، جوانییت رو، اصلاً زندگی رو خراب می­کنه(ش۱)».
«الان من دیگه اون آدم قبل نیستم، عقده­­ای هستم، افسرده­ام(ش۶)»
«مشکلات همه پله پله است. اول تو بیمارستان درد کشیدن، وقتی میری بیرون و خونه توی خونواده، بعد هم که اگه خوب بشی که می خواهی بری توی اجتماع و جمع بالاخره انتظارداری همونطور که قبل بودی باشه ولی متأسفانه اونطوری نیستی که! بعضی ها قبول می کنن اما بعضی­ها ناراحت می­شن، از دیگران دوری می­کنن، یا اصلاً از خونه بیرون نمیرن (ش۹)».
دیاگرام۱-۴
ماتریکس­خود، تحلیلی از ماتریکس وضعیت/پیامد فرد مبتلا به سوختگی
تحلیل برای فرایند(عمل/احساسات/تعاملات)
فرایند بازگشت مبتلایان به سوختگی به جامعه در قالب مقولات دغدغه­ی اصلی (گسیختگی­خود)، استراتژی (مکان­ یابی) و پیامد(تعادل) شرح داده می­ شود.
گسیختگی خود
این مقوله بر اساس دو زیر طبقه­ی الف) تهدید و ب) آشفتگی استخراج گردید. یافته­های حاصل نشان داد که تهدید سوختگی با ایجاد آشفتگی در ابعاد مختلف وجودی افراد مبتلا؛ همچنین میانجی­گری «ماتریکس­خود» آن­ها را در مسیر بازگشت به جامعه با پدیده­ای به نام «گسیختگی­خود» رو برو می­سازد. پدیده­ای که با وقفه در روند معمول زندگی و عدم توانایی سازماندهی دنیای فردی، بین­فردی و بیرونی مربوط به خود مشخص می­ شود(جدول۲-۴). مشارکت کننده ­ای در خصوص ناتوانی در کنترل و مدیریت دنیای فردی خود چنین بیان کرد:
«درد زخمها و پانسمان قابل تحمل نبود گریه می­کردم، گاهی داد می­زدم. …جاهای سالم رو هم پوستش رو کندند تا زخم های سوخته را به پوشانند… آنقدر ناتوان بودم که حتی برای خوردن و تکان خوردن در تخت نیاز به کمک دیگران داشتم (ش۱)»

شکل۶- ۴ : مدل درحالت معناداری برای گویه‌های اعتماد

۴-۴-۳-۴-تحلیل عاملی تاییدی گویه‌های تشکیل دهنده ارزش
همانطور که درشکل۷-۴ مشخص شده است بارهای عاملی گویه های SC12، SC14 و SC16 ، کمتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین این گویه‌ها را نمی توان برای ارزش درنظر گرفت و سه گویه باقی مانده به عنوان گویه های ارزش در نظر گرفته می شوند. شکل ۸- ۴ مدل درحالت معناداری نشان می‌دهد که مقدار T برای گویه‌های ۱۱، ۱۳ و۲۱ خارج از بازه (۵۸/۲ و ۵۸/۲-) می‌باشدکه می‌توان گفت به جز این سه گویه سایر گویه‌ها با ۹۹درصد اطمینان معنادار می‌باشند. سطح معناداری ۲۸/۰ و مقدار جذر برآوردواریانس خطای تقریب ۰۳۶/۰ می‌باشدکه نشان دهنده برازش مدل با داده‌های گردآوری شده است.
شکل۷- ۴ : مدل در حالت تخمین ضرایب استاندارد برای گویه‌های ارزش
شکل۸- ۴ : مدل درحالت معناداری برای گویه‌های ارزش
۵-۴-۳-۴-تحلیل عاملی تاییدی گویه‌های تشکیل دهنده بعد فرهنگی
همانطور که درشکل۹-۴ مشخص شده است تمامی بارهای عاملی برای گویه‌های بعد فرهنگی بالاتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین می‌توان این گویه‌ها را برای بعد فرهنگی درنظر گرفت و هیچ گویه ای حذف نخواهد شد. و شکل ۱۰- ۴ مدل درحالت معناداری نشان می‌دهد که مقدار T برای هرکدام از گویه‌ها خارج از بازه (۵۸/۲ و ۵۸/۲-) می‌باشدکه می‌توان گفت این گویه‌ها با ۹۹درصد اطمینان معنادار می‌باشند. سطح معناداری ۱۱/۰ و مقدار جذر برآورد واریانس خطای تقریب ۰۹۴/۰ می‌باشدکه نشان دهنده برازش مدل با داده‌های گردآوری شده است.
شکل۹- ۴ : مدل در حالت تخمین ضرایب استاندارد برای گویه‌های بعد فرهنگی
شکل۱۰- ۴ : مدل درحالت معناداری برای گویه‌های بعد فرهنگی
۶-۴-۳-۴-تحلیل عاملی تاییدی گویه‌های بعد زیست محیطی
همانطور که درشکل۱۱-۴ مشخص شده است تمامی بارهای عاملی برای گویه‌های بعد زیست محیطی بالاتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین می‌توان این گویه‌ها را برای بعد زیست محیطی درنظر گرفت و هیچ گویه ای حذف نخواهد شد. و شکل ۱۲- ۴ مدل درحالت معناداری نشان می‌دهد که مقدار T برای هرکدام از گویه‌ها خارج از بازه (۵۸/۲ و ۵۸/۲-) می‌باشد که می‌توان گفت این گویه‌ها با ۹۹درصد اطمینان معنادار می‌باشند. سطح معناداری ۱ و مقدار جذر برآوردواریانس خطای تقریب ۰ می‌باشدکه نشان دهنده برازش مدل با داده‌های گردآوری شده است.
شکل۱۱- ۴ : مدل در حالت تخمین ضرایب استاندارد برای گویه‌های بعد زیست محیطی
شکل۱۲- ۴ : مدل درحالت معناداری برای گویه‌های بعد زیست محیطی
۷-۴-۳-۴-تحلیل عاملی تاییدی گویه‌های تشکیل دهنده بعد اقتصادی
همانطور که درشکل۱۳-۴ مشخص شده است بار عاملی برای گویه‌ی D20 کمتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین نمی‌توان این گویه‌ را برای بعد اقتصادی درنظر گرفت . شکل ۲- ۱۴ مدل درحالت معناداری نشان می‌دهد که مقدار T برای هرکدام از گویه‌ها خارج از بازه (۵۸/۲ و ۵۸/۲-) می‌باشدکه می‌توان گفت این گویه‌ها با ۹۹درصد اطمینان معنادار می‌باشند. سطح معناداری ۰۹/۰ و مقدار جذر برآوردواریانس خطای تقریب ۰۶۰/۰ می‌باشدکه نشان دهنده برازش مدل با داده‌های گردآوری شده است.
شکل۱۳- ۴ : مدل در حالت تخمین ضرایب استاندارد برای گویه‌های بعد اقتصادی
شکل۱۴- ۴ : مدل درحالت معناداری برای گویه‌های بعد اقتصادی
۸-۴-۳-۴-تحلیل عاملی تاییدی گویه‌های تشکیل دهنده بعد اجتماعی
همانطورکه درشکل۱۵-۴ مشخص شده است تمامی بارهای عاملی برای گویه‌های بعد اجتماعی بالاتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین می‌توان این گویه‌ها را برای بعد اجتماعی درنظر گرفت و هیچ گویه ای حذف نخواهد شد. و شکل۱۶- ۴ مدل درحالت معناداری نشان می‌دهد که مقدار T برای هرکدام از گویه‌ها خارج از بازه (۵۸/۲ و ۵۸/۲-) می‌باشد که می‌توان گفت این گویه‌ها با ۹۹ درصد اطمینان معنادار می‌باشند. سطح معناداری ۱۱/۰و مقدار جذر برآورد واریانس خطای تقریب ۱۳۸/۰ می‌باشد که نشان دهنده برازش مدل با داده‌های گردآوری شده است.
شکل۱۵- ۴ : مدل در حالت تخمین ضرایب استانداردبرای گویه‌های تشکیل دهنده بعد اجتماعی
شکل۱۶- ۴ : مدل درحالت معناداری برای گویه‌های تشکیل دهنده بعد اجتماعی
۹-۴-۳-۴-تحلیل عاملی تاییدی شاخص‌های تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی
همانطور که درشکل۱۷-۴ مشخص شده است تمامی بارهای عاملی برای متغیر سرمایه اجتماعی بالاتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین می‌توان این شاخص‌ها را برای سرمایه اجتماعی درنظر گرفت و هیچ شاخصی حذف نخواهد شد. و شکل ۱۸- ۴ مدل درحالت معناداری نشان می‌دهد که مقدار T برای هرکدام از شاخص‌ها خارج از بازه (۵۸/۲ و ۵۸/۲-) می‌باشد که می‌توان گفت این شاخص‌ها با ۹۹درصد اطمینان معنادار می‌باشند. شاخص نسبت مجذور کای به درجه آزادی ۱۹۲/۰و سطح معناداری ۷۳/۰ و مقدار جذر برآورد واریانس خطای تقریب صفر می‌باشدکه نشان دهنده برازش مدل با داده‌های گردآوری شده است.
شکل۱۷- ۴ : مدل در حالت تخمین ضرایب استاندارد برای شاخص‌های سرمایه اجتماعی
شکل۱۸- ۴ : مدل درحالت معناداری برای شاخص‌های سرمایه اجتماعی
۱۰-۴-۳-۴- تحلیل عاملی تاییدی شاخص‌های تشکیل دهنده توسعه پایدار
تمامی بارهای عاملی درشکل۱۹- ۴ برای متغیر توسعه پایدار بالاتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین می‌توان این شاخص‌ها را برای توسعه پایدار درنظر گرفت و هیچ شاخصی حذف نخواهد شد. و شکل ۲۰- ۴ مدل درحالت معناداری نشان می‌دهد که مقدار T برای هرکدام از شاخص‌ها خارج از بازه (۵۸/۲ و ۵۸/۲-) می‌باشدکه می‌توان گفت این شاخص‌ها با ۹۹درصد اطمینان معنادار می‌باشند. چهار شاخص مندرج در زیر شکل، شاخص نسبت مجذور کای به درجه آزادی ۱۱/۰ وسطح معناداری ۵۶/۰و مقدار جذر برآورد واریانس خطای تقریب صفر می‌باشدکه نشان دهنده برازش مدل با داده‌های گردآوری شده است.
-
شکل۱۹- ۴ : مدل در حالت تخمین ضرایب استاندارد برای شاخص‌های توسعه پایدار
شکل۲۰- ۴ : مدل درحالت معناداری برای شاخص‌های توسعه پایدار
۵-۳-۴- سهم و رتبه هرشاخص و الویت بندی آنها
برای تعیین سهم هر شاخص در متغیرهای پژوهش باید تحلیل عاملی تاییدی گرفت و بار عاملی هرکدام را باهم مقایسه کرد. درجدول۱۳-۴ بارهای عاملی هر شاخص باتوجه به تحلیل عاملی قسمت قبل به ترتیب سهم آنها نوشته شده است و هر متغیر بر اساس آن اولویت بندی شده است. همان طور که نشان داده شده است، شاخص‌های شبکه های اجتماعی در سرمایه اجتماعی و شاخص بعد فرهنگی در توسعه پایدار بیشترین سهم را برعهده داشته‌اند‌.
جدول۱۳- ۴ : اولویت بندی شاخص‌های تحقیق

۹-۲- شرایط واکنش دوتایی هضم آنزیمی جهت تایید ناقل‏های همسانه‏سازی ((-)pGEM7zf) و (pUC19)…………………………………………………………………………………………………………….. 37
۱۰-۲– شرایط واکنش هضم دوتایی آنزیمی جهت تایید ناقل بیانی(pBI121)…………………….. 37
۱۱-۲- شرایط واکنش هضم آنزیمی ژن hrpW و pBI121 جهت بازیابی قطعات مورد نظر از روی ژل………………………………………………………………………………………………………………………. ۳۸
۱۲-۲– شرایط واکنش هضم ژن hrpG و ناقل بیانی جهت بازیابی قطعات مورد نظر از روی ژل…………………………………………………………………………………………………………………………. ۳۸
۱۳-۲- شرایط واکنش اتصال (pBI121-hrpG)………………………………………………………….. 40
۱۴-۲- شرایط واکنش اتصال (pBI121-hrpW)…………………………………………………………… 40
۱۵-۲- شرایط واکنش اتصال (pUC19-hrpG)……………………………………………………………. 41
۱۶-۲- شرایط واکنش اتصال (pGEM7zf(-)-hrpW)…………………………………………………… 41
۱۷-۲- چرخه حرارتی به‏کار رفته برای واکنش کلونی PCR به منظور تایید همسانه‏سازی در وکتور بیانی…………………………………………………………………………………………………………………….. ۴۵

۱۸-۲- ترکیبات محلول مادری واکنش زنجیره‏ای کلونی PCR جهت تایید عمل همسانه‏سازی دروکتورهای کلونینگ و بیانی…………………………………………………………………………………… ۴۵
۱-۵- مواد و مقدار مورد نیاز جهت تهیه بافر Loading dye……………………………………………… 91
فهرست شکل‏ها
عنوان صفحه
۱-۳- تست بیماریزایی روی لیمو………………………………………………………………………………………………۴۸
۲-۳- تست (Xaco1 / Xaco2 / MS+/MS) Multiplex PCR……………………………………………………..49
۳-۳- اکتروفورزDNA ژنومی استخراج شده بر روی ژل آگارز ۱%………………………………………………..۵۰
 دی.ان.آ پلیمراز و گرادیان دمایی جهت بهینه ‏سازی بهترین دمای اتصال با پرایمرهای اختصاصی………………………………………………………………………………………………….۵۳
 دی.ان.آ پلیمراز………………………………………………………………………………………………………………………..۵۳
۶-۳- الکتروفورز محصول هضم آنزیمی ناقل‏های کلونینگ و بیانی با آنزیم‏های برشی نوع II بر روی ژل آگارز ۱%………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۴
W جهت بازیابی از روی ژل آگارز)الف) و قطعات بازیابی شده(ب)………………………………………………………………………………………………………………………۵۵
۸-۳- هضم آنزیمی ناقل‏های کلونینگpUC19 و pGM7zf(-) جهت بازیابی از ژل آگارز(الف) قطعات بازیابی شده(ب)……………………………………………………………………………………………………………………..۵۵
W……………………………………58
G و pUC19……………………………………………………………………………………………………..58
۱۱-۳- الکتروفورز محصول واکنش زنجیره‏ای پلیمراز پلاسمیدهای تایید شده بر روی ژل آگارز ۱%….۵۹
۱۲-۳- هضم آنزیمی ناقل بیانی جهت بازیابی از روی ژل آگارز (الف) قطعات بازیابی شده (ب)……..۶۱
W/G جهت تعیین نسبت واکنش اتصال…………..۶۲
W……………………………………………………………………………………………………………………….63
I……………………………………………………………………………………………………………………………..64
W جهت بررسی حضور ژن‏های مذکور……………………………………………………………………………………………………………..۶۵
۱۷-۳- پلاسمیدهای نوترکیب استخراج شده……………………………………………………………………………..۶۶
W/G به سویه‏های آگروباکتریوم تومفاسینس…………………………………………………………………………………………. ۶۸
فصل اول
مقدمه و بررسی منابع
مقدمه
مقدمه‏ای بر مرکبات
مرکبات با نام علمی Citrus spp. از خانواده‌ی Rutaceae و زیرخانواده‌ی Auranutideae هستند. مرکبات گیاهانی بوته‌ای، درختچه‌ای با شاخ و برگ متراکم می‏باشند، اغلب گونه‌های مرکبات (مانند پرتقال^[۱]، گریپ‌فروت^[۲] و دورگ‌های نارنگی^[۳]) در نواحی نیمه‌ گرمسیری با زمستان سرد فقط یک ‌بار در سال در اواخر زمستان و اوایل بهار گل می‌دهند. اما در نواحی گرمسیر و ساحلی ممکن است درختان مرکبات مانند لیموها^[۴] و لایم‌ها که در بهار و تابستان گل می‌دهند، در طول سال چندین مرتبه گل داده و یا اینکه دوره‌ی گلدهی بسیار طولانی داشته باشند (دیویس و همکاران، ۱۹۹۴). در مرکبات گل‌ها ۸-۴ گلبرگ ضخیم سفید، قرمز یا ارغوانی رنگ، ۵-۴ کاسبرگ و ۳۲-۱۶ پرچم دارند. تخمدن دارای ۱۴-۶ برچه‌ی بیضوی متصل به خامه‌ی خیلی باریک و گاهی متورم و پهن بوده که به کلاله‌ی کروی ختم می‌شود. گل‌ها در مرکبات دو جنسی هستند و همچنین نوع گرده‌افشانی مرکبات برحسب گونه متفاوت است و خودگشن، خودگشن- دگرگشن و پارتنوکارپ هستند. به‏عنوان مثال، لیموترش عموماً خودگشن می‌باشد (کاستل و جمیتر، ۱۹۹۹).
میوه‌ی مرکبات غنی از ویتامین‌های A، B، C، فیبر، کربوهیدرات (قندهای ساده، فروکتوز، گلوکز و ساکارز) و مقادیری کلسیم، پتاسیم، نیاسین و اسیدفولیک می‌باشد که موجب پایین آوردن کلسترول خون، پیشگیری از عفونت‌های ویروسی و احتمال بروز سرطان روده و معده می‌شود (گورنستئین و همکاران، ۲۰۰۱). تولید مرکبات در جهان امروز از اهمیت بسزایی برخوردار است و یکی از منابع مهم ثروت، مبادلات تجاری و اشتغال به کار ساکنین حدود ۱۳۷ کشور مرکبات‌خیز جهان به‌شمار می‌آید. حدود یک‏صد صنعت در جهان، از مرکبات در تولید فرآورده‌های خود استفاده می‌کنند. از موارد مهم و قابل توجه در صنعت مرکبات بالا بودن ارزش افزوده‌ی این محصول از طریق تولید محصولات جانبی آن است، که شامل مواد اولیه‌ی دارویی، غذایی و آرایشی و بهداشتی می‌شود (اسماعیل و ژانگ، ۲۰۰۴).
کشت و کار مرکبات بین عرض‌های جغرافیایی ۴۰ درجه‌ی شمالی و جنوبی از خط استوا صورت می‌گیرد که در سطوح تجاری مناطق عمده‌ی تولید مرکبات جهان در بین عرض‌های جغرافیایی ۵/۲۳-۴۰ درجه‌ی شمالی و جنوبی قرار دارند. حداقل حرارت مورد نیاز برای شروع رشد مرکبات (صفر فیزیولوژیک) ۵/۱۲ درجه‌ی سانتی‏گراد و متوسط دمای مناسب جهت رشد مطلوب ۵/۱۸ درجه سانتی‏گراد است، مرکبات ماهیانه به ۱۸۰ ساعت مجموعه‌ی حرارتی نیاز دارند (فتوحی و همکاران، ۱۳۸۵). دما و آب به صورت چشمگیری در تنظیم زمان و دوره‌ی گلدهی، توزیع گل، درصد تشکیل میوه و وضعیت نمو و ریزش میوه‌ی درختان مرکبات تأثیر دارند. مرکبات جهت رشد و نمو در مناطق مرطوب به میزان ۷۵۰ و در مناطق خشک به ۱۵۰۰ میلی‌متر (۱۵ هزار متر مکعب آب در هکتار) آب در سال نیاز دارند (خوشخوی و همکاران، ۱۳۷۳). سرما و یخبندان از جمله مسائل محیطی خطرساز برای مرکبات در کنار بیماری‌ها^[۵] و آفات^[۶] به شمار می‌روند.
بهترین نوع خاک برای کشت و کار مرکبات، خاک شنی- لومی می‌باشد، و همچنین در محدوده‌ی ۵/۵ تا ۵/۷ از pH عملکرد خوبی دارند. در بین محصولات باغی، مرکبات حساس‌ترین گروه به شوری خاک می‌باشند (خوشخوی و همکاران، ۱۳۶۴).
تاریخچه‌ کشت درختان مرکبات در ایران و جهان
منشأ مرکبات را می‌توان جنوب شرق آسیا، چین و مجمع الجزایر هند و از ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح دانست (جمیتر و هو، ۱۹۹۰). از کناره‌های جنوبی دریای مازندران نیز به‏ ‌عنوان دومین کانون گسترش کشت مرکبات نام برده می‌شود (الهی‌نیا ،۱۳۸۳). ورود مرکبات به ایران به جز گونه‌ی بالنگ، سابقه‌ای ۴۰۰ ساله دارد. به استناد مدارک تاریخی، ایران دروازه‌ی خروج مرکبات از آسیا به سایر مناطق جهان بوده است (الهی‏نیا، ۱۳۸۳).
سطح زیر کشت، میزان تولید و عملکرد درختان مرکبات در ایران و جهان
بر اساس گزارش آمار مرکبات وزارت کشاورزی در سال ۱۳۹۲، سطح زیر کشت مرکبات کشور در قالب سه ناحیه‏ی مرکزی، شمالی و جنوبی به میزان ۲۸۸۱۰۸ هکتار و میزان تولید ۴۲۹۹۲۴۷ تن بوده است که این آمار نشانگر تمایل جمعیت برای مصرف و در نتیجه لزوم اهمیت بیشتر به تحقیقات و کشت این محصول در راه تامین نیازهای غذایی جمعیت رو به‏ افزایش کشور است.
تولید مرکبات کشور حدود ۴ میلیون تن برآورد شده و ۳/۸۶ درصد آن از اراضی آبی حاصل شده است. راندمان^[۷] تولید مرکبات آبی در کشور ۶/۱۶۹۳۱ کیلوگرم در هکتار است. بیشترین و کمترین عملکرد آبی به ترتیب با ۲/۲۱۸۳۲ و ۷/۴۳۸ کیلوگرم به استان‌های مازندران و لرستان تعلق دارد.
بر اساس آمار فائو در سال ۲۰۰۸، سطح زیر کشت مرکبات در دنیا ۷/۸ میلیون هکتار بوده و میزان متوسط تولید محصول مرکبات جهان ۱۲۲ میلیون تن گزارش شده است. بررسی کشورهای عمده‌ی تولیدکننده‌ی مرکبات نشان‌ می‌دهد که از نظر سطح زیر کشت به ترتیب چین، برزیل، نیجریه، مکزیک، آمریکا، هند، اسپانیا و ایران مقام اول تا هشتم را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که براساس میزان تولید مرکبات، کشورهای برزیل، آمریکا، چین، مکزیک، اسپانیا، هند، ایتالیا و ایران به‌ترتیب در رده‌های اول تا هشتم قرار گرفته‌اند (آمار نامه کشاورزی، ۱۳۸۸). از لحاظ عملکرد^[۸] مرکبات نیز به ترتیب آمریکا، ترکیه، آفریقای جنوبی، ژاپن و آرژانتین مقام‌های اول تا پنجم را دارا هستند درحالیکه ایران از این حیث در جایگاه دهم قرار می‌گیرد.
علی‌رغم وجود پتانسیل‌های لازم جهت کشت و کار مرکبات در کشور، اما وجود عوامل محدودکننده و همچنین عدم مدیریت صحیح باعث شده کشور ایران تنها ۴/۰ درصد از سهم تجارت جهانی^[۹] مرکبات را داشته باشد (آمارنامه محصولات باغی، ۱۳۸۷)، که این موضوع نشان‌دهنده‌ی نیاز به انجام مطالعات بیشتر پیرامون این عوامل محدودکننده‌ی زیستی^[۱۰] و غیر زیستی^[۱۱] و مدیریت این عوامل با بهره‌گیری از دانش و تکنولوژی‌های نوین در راستای کاهش اثرگذاری آنها بر کشت و کار، تولید و صادرات این محصول می‌باشد.
اهمیت و انواع بیماری‌های مرکبات
اهمیت بیماری‌های گیاهی برای انسان به علت خساراتی^[۱۲] است که در نتیجه‌ی بیماری به گیاهان و فرآورده‌های آنها وارد می‌شود. بیماری‌های گیاهی ممکن است عامل محدودکننده‌ی کاشت یک گیاه در یک منطقه و یا یک کشور بوده و تمام گیاهان یک گونه را که به بیماری بخصوصی، حساس هستند نابود کند (اشکان، ۱۳۸۵).
علی‌رغم تفاوت‌های موجود از نظر میزان و نوع خسارت‌های مالی ناشی از بیماری‌ها، زارع مطلع و آگاه می‌تواند با بهره گرفتن از بهترین رقم موجود، روش‌های مبارزه‌ی زراعی، بیولوژیکی، ژنتیکی و شیمیایی، نه‌تنها مدیریت مناسبی برای محصول خود داشته باشد، بلکه حتی در سال‌هایی که دیگر باغات ضررهای زیادی متحمل شده‌اند، سود بیشتری بدست آورد.
تریستیزای مرکبات^[۱۳]، اگزوکورتیس مرکبات^[۱۴]، کیسه‌ی صمغی^[۱۵]، جاروی جادوگر^[۱۶]، گرینینگ^[۱۷]، استابورن و شانکر باکتریایی مرکبات^[۱۸] از جمله‌ی بیماری‌های مهم مرکبات در ایران و جهان به‏شمار می‌روند (اشکان، ۱۳۸۵).
تاریخچه و اهمیت بیماری شانکر مرکبات
در بین انواع بیماری‌های مرکبات، از بیماری‏های مهم که توسط عوامل بیماری‌زای باکتریایی رخ می‌دهد بیماری شانکر مرکبات می‌باشد، که در سال‌های اخیر میزان خسارت آن در اغلب کشورهای مرکبات‌خیز جهان از جمله ایران قابل توجه بوده است (گتوالد و سوون، ۲۰۰۲). این بیماری دامنه‌ی میزبانی^[۱۹] وسیعی درگونه‌های گیاهی خانواده‌ی روتاسه دارد که در بین آنها برخی از ارقام مهم تجاری نظیر پرتقال و لیموترش خسارت شدیدی می‌بینند. شدت آلودگی بسته به نوع گونه، رقم و شرایط آب و هوایی مختلف متفاوت است (روزتی، ۱۹۷۷ و سیورولو، ۱۹۸۱ و ۱۹۹۹). شانکر باکتریایی مرکبات به دلیل انتشار و گسترش سریع، ریزش برگ و میوه، خسارت کمی و کیفی میوه و سرخشکیدگی یکی از بیماری‌های آسیب‏رسان مرکبات محسوب می‌شود (داس، ۲۰۰۳).
اختلافاتی بین دانشمندان محقق در این حوزه بر سر منشأ^[۲۰] جغرافیایی این بیماری وجود دارد (داس، ۲۰۰۳). بیماری شانکر مرکبات در سال ۱۸۹۹ برای اولین بار در ژاپن بر روی برگ‏های واشنگتن ناول مشاهده گردید ولی نامی برای آن مشخص نشد (سیورولو، ۱۹۸۱)، برگر و همکاران(۱۹۱۴) شانکر را به‏عنوان بیماری جدیدی معرفی کردند (کویزومی، ۱۹۸۵). اما قدیمی‌ترین آثار از این بیماری مربوط به نمونه‌هایی از بالنگ^[۲۱] در هرباریومی در انگلستان است که بین سال‌های ۱۸۲۷ تا ۱۸۳۱ از هندوستان جمع‌ آوری شده بودند (داس و همکاران، ۲۰۰۳). فاوست و جنکینز (۱۹۳۳) این بیماری را منشأ گرفته از هند و جاوا دانسته‌اند.
این یافته‌ها نشان می‌دهد که منشأ بیماری در مناطق استوایی آسیا مانند جنوب چین، هند و اندونزی می‌باشد و از آنجا به سایر مراکز کشت و کار مرکبات مانند کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس و همچنین آمریکا منتقل شده است (دوپسون، ۱۹۴۰). این بیماری همچنین در آمریکا در اوایل قرن بیستم توسط روزتی (۱۹۷۷)، در آفریقای جنوبی توسط Doidge (1916) و در استرالیا توسط Garnsey و همکاران (۱۹۷۹) گزارش شد (داس و همکاران، ۲۰۰۳).
در ایران شانکر آسیایی مرکبات برای اولین بار توسط علیزاده و رحیمیان (۱۳۶۸) در منطقه‌ی کهنوج از توابع استان کرمان بر روی لیمو مکزیکی شناسایی شد (علیزاده و رحیمیان، ۱۹۹۰).
نوع آسیایی شانکر باکتریایی مرکبات (پاتوتیپ A) در سال ۱۹۱۰ از طریق پونسیروس‌هایی^[۲۲] که از ژاپن به‏عنوان نهال بذری، به ایالت فلوریدای آمریکا وارد شد (واترین و همکاران، ۲۰۰۰). در سال ۱۹۱۵ دولت فدرال آمریکا برنامه‌ی خود را در زمینه‌ی ریشه‌کنی این بیماری ابلاغ کرد و برای جلوگیری از شیوع پاتوژن، ریشه‌کنی^[۲۳] درختان آلوده، به صورت قانون فدرال درآمد (لو، ۲۰۱۰). این بیماری احتمالاً از جنوب شرق آسیا به دیگر مناطق تولید کننده‌ی مرکبات انتشار یافته است (شرافتی و همکاران، ۱۳۹۲). علاوه بر ایالات متحده‌ی آمریکا، ریشه‌کنی این بیماری درکشورهای استرالیا، نیوزلند و آفریقای جنوبی هم صورت گرفته است و برنامه‌ی ریشه‌کنی در برزیل و اروگوئه به صورت فعال ادامه دارد (اسچاد و همکاران، ۲۰۰۶). نوع B در آمریکای جنوبی در سال ۱۹۲۳ مورد شناسایی قرار گرفت. این پاتوتیپ در آرژانتین، اروگوئه و احتمالاً پاراگوئه وجود دارد و برای اولین بار از روی لیمو^[۲۴] جدا گردیده است (واترین و همکاران، ۱۹۹۵). پاتوتیپ C از برزیل در سال ۱۹۶۳ و نوع D در سال ۱۹۸۱ از مکزیک از نمونه‏های آلوده جداسازی گردید (اسچاد و همکاران، ۲۰۰۶).

• • تبیین­های جامعه­شناختی

نظریه های جامعه شناسان کلاسیک و معاصر با رویکرد وفاق اجتماعی و تضاد بر نقش اساسی محیط اجتماعی در شکل گیری انحرافات اجتماعی تأکید نموده اند. نظریه های بی سازمانی اجتماعی^[۱۳] نظیر نظریه آنومی^[۱۴] دورکیم (Durkheim)، مرتن (Merton) و پارسونز (Parsons)و نظریه بو­شناختی^[۱۵] پارک (Park)و برگس(Burgess)که با رویکرد وفاق اجتماعی به تبیین پدیده انحراف اجتماعی پرداخت هاند، به حفظ وضع موجود باور داشته و جامعه را نظامی متشکل از اجزای سازگار با یکدیگر و در حال نظم و تعادل می دانند. در این رویکرد، انحرافات اجتماعی در راستای بر هم خوردن نظم و تعادل اجتماعی و به عنوان تهدیدی برای ثبات و دوام نظام اجتماعی مورد توجه قرار گرفته و برحسب نظم اجتماعی تبیین می گردد (احمدی، همان: ۴۸).

• • نظریه­­های بوم­شناختی و جمعیتی

چارچوب نظری مورد استفاده قرار گرفته در این پژوهش عمدتاً براساس نظریه بوم شناختی و جمعیت شناختی مکتب شیکاگو ^[۱۶] است که توسط جامعه شناسانی چون پارک و برگس مطرح گردید. آن ها در تبیین انحرافات اجتماعی بر متغیرهایی که با پدیده شهرنشینی ارتباط داشت (نظیر زبان، قومیت، مهاجرت، حوزه های سکونتی و تراکم) جمعیت تمرکز نمودند. جامعه شناسان مکتب شیکاگو از آغاز قرن بیستم برخی از رفتارهای انحرافی نظیر خود کشی، طلاق و فحشاء را در شهر شیکاگو مورد بررسی قرار دادند و هد فشان درک تأثیر عوامل جمعیت­شناختی مانند سن، بعد خانوار، تراکم و مهاجرت و عوامل بوم شناختی نظیر قومیت، نژاد و محل سکونت بود. آن ها بر بی سازمانی اجتماعی تأکید نموده و جرم و بزهکاری را مورد مطالعه ویژه قرار دادند (احمدی، همان: ۶۳).
با توجه به تاکید عمده ایی که این نظریه ها بر مساله تراکم جمعیت، حجم جمعیت و عوامل بوم شناختی و تاثیر هر یک از آن ها بر میزان وقوع جرم و حتی نوع جرایم دارند، به روشنی می توان اذعان نمود که نزدیک ترین و مستقیم ترین نظریه ای که می تواند برای تبیین رابطه بین تراکم جمعیت با میزان و نوع جرم مورد استفاده قرار گیرد نظریات بوم شناختی و جمعیت شناختی مکتب شیکاگو می باشد.
برگس یکی از صاحب نظران اصلی این مکتب معتقد بود که توسعه شهر همانند دوایر متحدالمرکزی شکل می گیرد که در هر یک از این دایر هها فعالیت خاصی در جریان است. دایره ۱ محل فعالیت های تجاری منطقه ۲ تحت عنوان منطقه در حال تغییر و تبدیل نام گذاری شده و منطقه ای است که هسته اصلی شهر را احاطه کرده؛ منطقه ۳ محل سکونت کارگران و منطقه ۴ محل سکونت طبقه متوسط و منطقه ۵ محل سکونت طبقات مرفه جامعه می باشد که به شهر رفت و آمد دارند (ممتاز، ۱۳۸۱: ۸۵).
برگس بر این باور است که در منطقه انتقالی (منطقه ۲) به دلیل سطح بالای تحرک جمعیت، میزان بالای مهاجرت، ویرانی خانه ها و تراکم جمعیت، بالاترین میزان جرم و بزهکاری مشاهده می شود. این منطقه در یک دایره سکونتگاهی در مجاورت مرکز شهر که منطقه ای تجاری است قرار دارد. در مقابل، آخرین دایره سکونتگاهی کلان شهر که دایره پیرامون شهر می باشد با پایین ترین میزان جرم و بزهکاری مواجه است، عدم ثبات جمعیتی و بوم شناختی در منطقه انتقالی موجب تخریب توانایی کارکردهای نهادهای اجتماعی از قبیل خانواده و کنترل رفتار ساکنین می شود (احمدی، همان: ۶۲).
پارک معتقد است که نواحی شهری از پیشرفت و بهبود انگیزه های ساکنین جلوگیری نموده و باعث رواج انحرافات اجتماعی م یگردد. سازمان فیزیکی شهر تأثیری عمیق بر الگوهای فرهنگی اجتماعی زندگی شهری می گذارد (۳۸ Sucher, 1978:).
۲-۱-۳- مجرم
به کسی اطلاق می‌شود که مرتکب جنایت یا یکی از جرایم تصریح شده در قانون شود و به موجب مقررات برای آن عمل مجازات تعیین شده باشد به دیگر سخن انجام فعل یا ترک فعل مجرمانه موجب تولد مجرم می‌گردد (کلانتری، ۱۳۸۰: ۴۶ ).
۲-۱-۴ - جرم شناسی
علمی است که پدیده بزهکاری، عوامل یا اوضاع و احوال و مقتضیات فردی و اجتماعی (و محیطی) که در بروز رفتار جنایی و حالت عمومی تبهکاری اثر وابسته و یا در آن سیستم بوده است را بررسی می‌کند. همچنین در این علم جهت مبارزه علیه بزهکاری و پیشگیری از وقوع جرم راهکارهای علمی داده می‌شود . ضمناً بررسیهای مربوط به اصلاح قوانین آیین دادرسی، نوع مجازات و کیفیت اجرای آن و روش های درمان جرم قسمت دیگر این علم را تشکیل می‌دهد. همانگونه که از تعریف فوق استنباط می‌شود یکی از اهداف مصمم علم جرم‌شناسی مبارزه با بزهکاری، شناسایی عوامل جرم زا و به اصطلاح شرایطی است که مجرم را به سمت جرم و کجروی سوق می‌دهد (کلانتری، ۱۳۸۰: ۴۰ ).
۲ – ۱- ۵- میزان جرم^[۱۷]
ثبت میزان تبهکاری شناخته شده در بین مردم و جغرافیایی معین. میزان ناخالص جرم (در هر هزار نفر جمعیت) را از میزان خالص آن(در هر هزار نفر که قادر به ارتکاب جنایت هستند و میزان خاص آن (مثلا بین ۱۹ – ۱۵ ساله­ها) متمایز می­سازد. همچنین احتساب کل تخلف ها در جامعه ای خاص و زمانی معین (n) برحسب تعداد کل جمعیت (N)، میزان تبهکاری نامیده می­ شود، که حاصل به­دست آمده معمولا در ۱۰۰ ضرب می­ شود (ساروخانی، ۱۳۷۵: ۱۶۲- ۱۶۴).
۲-۱-۶ – جرایم مرتبط با مواد مخدر
طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی هرماده ای که پس از وارد شدن به درون بدن بتواند بر یک یا چند عملکرد بدن تاثیر بگذارد ماده مخدر است . از جرایم مواد مخدر می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• • سوء مصرف مواد مخدر

مصرف هر نوع ماده مخدری است که زیان های جسمی ،روانی ،عاطفی واجتماعی به شخص مصرف کننده یا دیگران وارد می کند . به این ترتیب مصرف هر گونه ماده ممنوعه یا تحت کنترل ،بدون هدف درمانی ،سوء مصرف شمرده می شود.

• • اعتیاد به مواد مخدر

عبارتست از مسمومیت تدریجی یا حادی که به علت مصرف مداوم یک دارو،اعم از طبیعی یا ترکیبی ، ایجاد می شود وبه حال شخص واجتماع زیان آور می باشد .

• • قاچاق مواد مخدر

کشت، تولید، حمل و پخش و خرید و فروش و در اختیار داشتن مواد مخدر را به سبب ممنوع بودن آن قاچاق مواد مخدر می‌گویند (کلانتری، ۱۳۸۰: ۴۶ ).
۲ -۱- ۷ – موقعیت مکانی و جرم
از دیر باز شناسایی عوامل محیطی و مکانی بروز جرم و سعی در از بین بردن این عوامل و با کاهش تاثیرات آن مهم ترین راهکار افزایش ایمنی و پیشگیری از وقوع ناهنجاری ها شناخته شده است، چرا که ناهنجاری های اجتماعی به هر نحو که از انسان سر بزند دارای بستر و ظرف مکانی و زمانی است که این رفتارها را از یکدیگر متمایز می سازد. از این رو تفاوت در ساختار مکانی و خصوصیات رفتاری افراد در کنار عامل زمان موجب شکل گیری الگوهای فضایی، زمانی متفاوت جرایم در واحد مکان می گردد. بررسی ها نشان می دهد که برخی از فضاهای شهری به دلیل ویژگی های کالبدی، اجتماعی و اقتصادی شان، میزان یا نرخ بزهکاری بیشتری دارند؛ و به عکس، برخی از فضاها مانع و بازدارنده ارتکاب جرایم در درون خود هستند. از طرفی نیز به تحقیق ثابت شده است که مجرمان در ارتکاب جرم اغلب دست به انتخاب های منطقی می زنند و به دنبال ساده ترین کم خطرترین و مناسب ترین فرصت ها و شرایط مکانی و زمانی برای ارتکاب جرم هستند. آنچه مسلم است، این که تمامی رفتارهای بشری در مقطع مکانی و زمانی خاصی رخ می دهند. از جمله این رفتارها کجروی ها اجتماعی است که در بستر مکانی و زمانی منحصر به فرد شکل می گیرد. نکته در خور اعهمیت اینکه توزیع جغرافیایی جرایم تحت تاثیر متغیرهای محل و زمان وقوع بزه، مرتکب جرم و قربانی بزه قرار دارد. تحقیقات نشان می دهد که در برخی از مکان های شهر به علت ساختار کالبدی ویژه و مشخصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهگی ساکنان و استفاده کنندگان این مکان ها، امکان و فرصت بزهکاری بیشتر است؛ و به عکس، در برخی از محدوده های شهری به دلیل وجود موانع و شرایط بازدارنده میزان بزهکاری اندک است ( کلانتری و همکاران، ۱۳۸۹: ۴۴-۴۳).
بدون شگ محیط جغرافیایی در ارتکاب جرم تاثیر دارد (Ferri, 1893: 138)، با وجود این نمی توان گفت که تنها ارتکاب جرم عوامل جغرافیایی است زیرا همه کسانی که در یک محیط جغرافیایی با شرایط مشابه قرار دارند مرتکب جرم نمی­شوند و فقط بعضی از آن­ها دست به ارتکاب جرم می­زنند. بنابراین باید گفت انسان در اعمال و رفتار خود نه آنچنان مجبور است که مانند ابزاری در دست کارگر باشد و نه آنچنان مستقل است که سایر عوامل طبیعی در آن هیچ گونه دخالتی نداشته باشد (جعفری، ۱۳۵۲: ۲۱۴؛ محقّق داماد، ۱۳۶۲: ۳۵؛ محمّدی ری­شهری، ۱۳۶۹: ۸۶؛ خسروی­نیا و موغلی، ۱۳۹۰: ۶۴).
۲ -۱ – ۷– ۱- جرایم شهری
افزایش بحران در شهرهای غربی و جهان سوم، اکولوژیستها را در تحقیق روی چند موضوع مصمم تر ساخته است که عبارتند از : فقر، جرم و جنایت، اعتیاد به مواد مخدر و ناآرامیهای اجتماعی. در مطالعه آسیب شناسی اجتماعی اغلب به این نتیجه رسیده اند که عامل فقر بیش از سایر عوامل در پیدایش و تشدید مسایل اجتماعی در شهرها موثر می افتد. از این رو در شناخت مناطق فقرآلود شهری ، معیارهایی نظیر میزان درآمد خانواده ، میزان مردان غیر ماهر در نیروی کار، میزان تحصیلات، میزان واحدهای مسکونی مخروبه و غیر بهداشتی بکار گرفته می­ شود (Smith, 1973: 44). در واقع شهرها نظام پویایی هستند که در طول زمان به صورت مستمر تغییر شکل و عملکرد می­ دهند. روند حاکم بر تحول شهرهای بزرگ که مکانهای زیست اکثریت جمعیت جهان در آینده خواهد بود گویای گسترش فقر ، خشونت، ناامنی و …. در آنهاست (اردشیری، ۱۳۸۰).
نظم و امنیت از نیازهای اولیه و حیاتی مهم شهروندان در شهر است. در واقع اساس زندگی شهری بر این دو محور قرار دارد. برخی از فضاهای شهری هستند که زمینه را برای بر هم خوردن نظم و امیت فراهم می کنند. فضا و جرم رابطه ای نزدیک با هم دارند. بنابراین شناخت این فضاها و تأثیر آن در کاهش امنیت و بر هم خوردن نظم شهری از نکات بسیار مهمی است که طراحان و برنامه­ ریزان شهری در مدیریت شهری باید به آنها توجه ویژه­ای داشته باشند. گفته می­ شود که جرم یکی از مسائل اصلی تهدیدکننده کیفیت زندگی شهری است. به همین دلیل افراد از مکان­هایی که توأم با خطر شخصی و جانی است دوری می جویند. جرایم شهری، آن بخش از ناهنجاری­ها، کجروی­ها و قانون­شکنی­های اجتماعی تعریف می­شوند که در نتیجه پیدایش شهرنشینی و تشدید مشکلات ناشی از آن در چارچوب ناشی از آن در چارچوب نظام­شهری و به عنوان مانعی در جهت تأمین انتظام و تعادل شهری، پدیدار می­گردند؛ به عبارت دیگر کجروی­های شهری همان ناهنجاری­هایی می­باشد که در سطوح خود موجب آسیب­های ساختاری،کارکردی و انتظامی برای جامعه شهری است. آنها بیش از آن که ماهیتی روان­شناسانه و یا فردی داشته باشند، به صورت متغیزهای اجتماعی و حسب علل و شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تربیتی ممکن است در بخش­های آسیب­پذیر اقشار شهرنشین تعمیم­یافته و موجبات اختلاف در روند طبیعی زندگی تمام مردم کردند. بدیهی است این دسته از ناهنجاری­های اجتماعی خود تابعی از یک سلسله عوامل فرضی است تا آنکه اخصاصات جغرافیایی و یا رفتاری بتواند آنها را تبیین کند (موسوی، ۱۳۸۵: ۱۱). همچنین جرایم شهری، آن نوع از جرایم هستند که در فضاهای عمومی شهری یا جاهایی که احتمال سرایت از فضاهای عمومی به فضاهای خصوصی وجود دارد صورت می پذیرد. ویژگی دیگر جرایم شهری این است که افراد غریبه نسبت به هم به این کار مبادرت می­ورزند. به واقع گمنامی افراد سبب بروز جرایم و انحرافات در فضاهای شهری می شود. وقتی افراد نسبت به هم شناخت حاصل کرده باشند دیگر نمی توانند در فضاهای عمومی مرتکب جرم و انحراف شوند و این کار را در فضای خصوصی یا فضاهای خاص انجام می دهند به همین دلیل وجه فضایی و کالبدی شهر برای کاهش و تخفیف جرائم شهری اهمیت خاص دارد (رایان­پور، عماد، ۱۳۸۷: ۵۸) شهرداریها با دخالت در این وجه می توانند ضریب امنیتی شهری را بالا ببرند و از جرایم شهری بکاهند (طاهرخانی، ۱۳۸۱ : ۷). در بررسیهای جغرافیایی جرایم شهری به چهار عامل کلیدی قانون ، مجرم، بزه دیده (شی یا شخص) و مکان جرم ( محدوده خاص زمانی و مکانی که وقایع مجرمانه در آن اتفاق میافتد) بسیار تاکید می­ شود (کلانتری، ۱۳۸۰: ۶۴).
۲ -۱ – ۷ – ۲ - فضای شهر و جرم
شهر مجموعه ­ای از روایط متقابل ویژه­ای است که از نقش و بافت نهادهای درونی آن نشات می­گیرد. بنابراین بدون ارائه یک تعریف ذهنی، وجود شهر را بر پایه ویژگی­های عینی، یعنی کیفیت ساختار جامعه و نقش اقتصادی و اداری آن می­پذیریم نه صرفاً کمیت جمعیتی (شیخاوندی، ۱۳۸۴: ۳۱۷ - ۳۱۶). همچنین برخی از اندیشمندان تعریف قابل درکی از فضای شهری ارائه داده­اند «فضای شهری ساختاری سازمان­یافته، آراسته و واجد نظم به صورت کالبدی برای فعالیت­های انسانی است» (توسلی، ۱۳۷۱: ۱۸). بخش از اعمال و فعالیت­های انسانی در مکان و فضا اتفاق می­افتد و بنا به گفته آنتونی گیدنز « فضا مجموعه ­ای کالبدی برای تعاملات اجتماعی است» (Giddens, 1990: 243). فضا را براساس میزان « مهار تعاملات اجتماعی» به سه دسته تقسیم می­ کنند:
الف : فضا عمومی: فضایی است «دسترسی» به آن برای همه اعضای جامعه امکان­ پذیر است اما فرد در انجام اعمالش آزادی کامل ندارد و هنجارها و قوانین جامعه را در نظر می­گیرد.
ب : فضای نیمه عمومی یا نیمه خصوصی: فضایی است که برای استفاده عموم آزاد است اما به دلیل محدودیت در هدف و کاربری آن، استفاده­کنندگان خاص دارد.
ج : فضای خصوصی: فضایی است که به وسیله اشخاص اشغال می­ شود (Rapoport, 1977: 289). بررسی روابط میان شهر و شهرنشینی و بزهکاری در اواسط سده نوزدهم شدیداً موردتوجه واقع شد (کامیار، ۱۳۷۹: ۳۹).
همچنین فضا به طور اعم و فضای شهری به طور اخص مجموعه کاملی متشکل از سه عنصر یا سه محیط است: عنصر انسان که در شکل اجتماعی و جمعی خود با عنوان جمعیت تعریف می شود (محیط اجتماعی)؛ عنصر فعالیت که بازتاب نقش معیشتی و رفتار اقتصادی انسان در بستر محیط است (محیط اقتصادی)؛ و محیط طبیعی که از سازنده های مختلفی تشکیل شده و بستر کنش و واکنشها و میدان عمل فعالیت های انسانی است (علی­اکبری، ۱۳۸۱: ۶۱).
مردم در فضاهای شهری با انواع تهدیدها مانند جرم، تروریسم، آلودگی هوا و آب، زلزله و سیل، تداخل حرکت وسایل نقلیه و پیاده ها روبه رو هستند. کشورهای پیشرفته گرچه توانسته اند بسیاری از تهدیدهای طبیعی را کنترل کنند، ولی کنترل تهدیدهای انسانی در این کشورها رو به افزایش است. از این رو زوکین در کتاب فرهنگ شهرها می­گویند: «فضاهای شهری به اندازه کافی برای مردم امن نیستند تا آنها در خلق فرهنگ عمومی مشارکت داشته باشند» (مدیری، ۱۳۸۵: ۱۳؛ شاهیوندی و همکاران، ۱۳۸۸: ۱۵۹). در واقع بررسی­ها نشان می­دهد که هرچه اندازه و جمعیت محیط­های زندگی بیشتر شود، عوامل زمینه­ ساز ایجاد کالبدهای شهری سیاه و جرم­خیز بیشتر می­ شود. به عقیده ورث، « شهرنشینی نتایجی از قبیل افزایش اندازه جمعیت را در پی دارد که خود باعث پیامدهای اجتماعی و روانشناسی در زندگی شهر می­ شود» (knox, 1993: 58). همچنین هال عقیده دارد که « انفجار جمعیت در شهرهای دنیا منجر به ایجاد چرخه­های رفتاری مخربی می­ شود که حتی از بمب هیدروژنی هم مهلک­تر است» (هال، ۱۳۷۶: ۲۲۷). علاوه بر آن با افزایش جمعیت، تنوع در فرهنگ پیش می ­آید و به تبع انسجام و توافق اجتماعی ­کم­رنگ­تر می­ شود (knox, 1993: 57). در چنین وضعیتی، تسلط تشکیلات و سازمان­های دولتی و نیروی انتظامی کاهش می­یابد، کنترل اجتماعی تضعیف می­گردد و در نتیجه بی­نظمی اجتماعی، قانون­شکنی و بی­احترامی به موازین و ضوابط جامعه افزایش می­یابد (سلطانی، ۱۳۷۴: ۱۲۰). مقایسه میزان وقوع جرایم در روستا و شهر مبین این واقعیت می­باشد که هرچه تعداد جمعیت یک ناحیه فزونی یابد، زمینه برای بروز و گسترش آسیب مستعد می­گردد. همانگونه که لی^[۱۸]اظهار داشته است « در مناطق شهری دارای بیش از ۲۵۰ هزار نفر جمعیت نسبت به شهرهای کوچک، میزان قتل ۳ برابر، جرایم ملکی۵ برابر، جرایم خشونت ۱۰ برابر و دزدی ۴۰ برابر اتفاق می­افتد» (Walmsly, 1988: 140؛ میرکتولی و وطنی، ۱۳۸۸: ۱۷۱- ۱۷۰).
۲ -۱ – ۷ – ۳ - عوامل کالبدی و جرم
یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد امنیت در شهرها عوامل کالبدی است. یعنی پنجره طراحی شهرها، در افزایش یا کاهش امنیت، تاثیر زیادی دارد. طراحی شطرنجی شهرها یکی از عوامل تشدید وقوع جرم محسوب می شود و میزان امنیت را کاهش می دهد. این نوع طراحی، باعث ایجاد فضاهای فرار در شهرها می شود و میزان امنیت را کاهش می دهد. این نوع طراحی، باعث ایجاد فضاهای فرار در شهرها می شود. در ساختار جدید شهرنشینی و شیوه جدید اسکان و آپارتمان نشینی که در آن افراد نسبت به هم غریبه هستند و همدیگر را نمی شناسند، به همین دلیل مجرم به راحتی می تواند وارد این بافت های شطرنجی شود. جرم خود را انجام دهد و سپس از هر نقطه ای که دلش خواست خارج شود. از نظر ترافیکی هم، شبکه شطرنجی مشکل زاست و امنیت شهروندان را با خطر مواجه می سازد.