پروتئین‌ها

کربوهیدرات‌ها

چربی‌ها

شن

نمک‌ها

فلزات

شکل ۱- ۱٫ نمودار خوشه ای برای دسته بندی کلیه‌ی پساب‌های آبی

واژه جذب سطحی برای تشریح‌این حقیقت بکار می‌رود که غلظت مولکول‌های جذب شده در سطح تماس جامد بیشتر از فاز گاز یا محلول است. جذب روی یک سطح جامد به علت نیروی جاذبه اتم‌ها یا مولکول‌ها در سطح آن جامد است. در عمل جذب سطحی نیروهای مختلفی اعم از فیزیکی و شیمیایی مؤثرند و مقدار آن بستگی به طبیعت ماده جذب شده و جسم جاذب دارد و به‌این دلیل می‌توان مثلا ماده ای را که در یک مخلوط وجود دارد جدا نمود[۳, ۴].
چند مثال که در ادامه بیان شده‌، نمایانگر طبیعت عمومی‌جداسازی‌ها خواهد بود و کاربرد‌های اصلی آن را نشان می‌دهد. در حالت جداسازی‌های گازی از فرایند جذب، در رطوبت زدائی‌ها هوای خشک و دیگر گازها، بوزدائی و جداسازی ناخالصی‌ها از گازهای صنعتی مثل دی اکسید کربن، بازیابی حلال‌های پر ارزش از محلول رقیق آن‌ها با هوا یا گاز‌های دیگر، و جداسازی مخلوطی از هیدرو کربن‌های گازی مانند مخلوطی از متان، اتیلن، اتان، پروپیلن و پروپان استفاده می‌شود[۵].
از فرایند‌های جداسازی مایع می‌توان رطوبت زدائی بنزین، رنگ زدائی محصولات نفتی و محلول‌های آبکی قندی، بوزدائی و طعم زدائی آب، و جداسازی هیدرو کربن‌های آروماتیکی و پارافینی، را نام برد که هر کدام از‌این موارد در صنعت کاربرد وسیعی داشته و بنا به مورد و شرایط محدوده کاری از آن استفاده می‌شود. علاوه بر موارد ذکر شده، جذب رنگ در صنایع مختلفی جزو فرایند‌های مطلوب بوده‌که کارهایی نیز در جهت افزایش انتقال رنگ از فاز محلول به سلولز انجام شده، از جمله‌ی کاربرد‌های‌این فرایند در تولید کاغذهای رنگی و صنایع نساجی می‌توان اشاره کرد[۶].
این عملیات‌ها همه از‌این جهت مشابه هستند که در آن‌ها مخلوطی که باید تفکیک شود با یک فاز نامحلول دیگر تماس حاصل می کند (مانند جذب جامد) و پخش نامساوی مواد اولیه بین فاز جذب شده روی سطح جامد و توده سیال موجب جداسازی می‌شود[۷].
انواع جذب
دو مکانیزم اصلی برای جذب سطحی وجود دارد[۵]:
جذب فیزیکی یا واندوالس
جذب شیمیایی
در جذب فیزیکی به دلیل نیروهای جاذبه‌ی بین مولکولی جامد و ماده‌ی جذب شده یک پدیده‌ی برگشت پذیر رخ می‌دهد.‌این حالت تراکم با تولید حرارت همراه است که کمی‌بیش از حرارت نهان تبخیر و در حدود حرارت تصعید گاز می‌باشد. ماده‌ی جذب شده در کریستال و شبکه‌ی کریستالی جامد نفوذ نمی‌کند. و در آن حل نمی‌شود، بلکه در سطح باقی می‌ماند. در حالت کلی، در تعادل، فشار جزئی ماده جذب شده برابر با فشار فاز گاز تماس یافته با آن است و باکاهش فشار فاز گازی یا با افزایش دما، گاز جذب شده به راحتی دفع و از سطح بدون تغییر شکل جدا می‌شود. برگشت پذیری در‌این نوع عملیات جذب در صنعت بسیار مهم است، زیرا بازیابی جاذب‌های ساخته شده به دلیل صرفه جویی اقتصادی بسیار حائز اهمیت است، نمونه ای از‌این فرایند‌ها را می‌توان فرایند PSA دانست که در آن بایستی جاذب را برای مصرف مجدد بازیابی کرد.
جذب شیمیایی؛‌این نوع جذب، نتیجه‌ی فعل و انفعالات شیمیایی جامد و ماده جذب شده‌است. نیروهای چسبندگی معمولاً بیشتر از آن چیزی است که در جذب فیزیکی وجود دارد. حرارت آزاد شده در عمل جذب شیمیایی معمولاً زیاد و در حدود یک واکنش شیمیایی است، برای یک ماده ممکن است که جذب فیزیکی و در دمای زیاد‌، جذب شیمیایی مشاهده شود. جذب شیمیایی در کاتالیزورها مهم است.
طبیعت جاذب‌ها
جاذب‌ها بایستی خواص مهندسی شده‌ی خود را داشته باشند که از جمله‌ی‌این خواص، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نباید اختلاف فشار زیادی‌ایجاد کنند
نباید به همراه مواد از بستر خارج شوند
مقاومت سختی خوبی داشته باشند
بخواهیم در ظروف نگهداری و خارج کنیم، براحتی جریان پیدا کنند.
جاذب‌ها
جامدی که بر روی سطح آن جذب اتفاق می‌افتد جاذب^[۳] می‌نامند. ماده‌ی جذب شده را مجذوب^[۴] می‌نامند. جذب سطحی بر روی سطح مشترک جامد مایع به وقوع می‌پیوندد[۸].
جامد‌های جاذب معمولا به شکل گرانول (ذرات کروی شکل با قطر چند میلیمتر) مصرف می‌شوند و اندازه آن‌ها از ۱۲ میلیمتر قطر تا ۵۰ میکرومتر متغیر است[۵, ۹]. به تازگی استفاده از نانو تکنولوژی سبب گردیده که حتی ابعاد نانو نیز به تسخیر روش‌ها و فناوری‌های کاربردی برای جذب در آمده و استفاده از آن رونق یابد. از جمله‌ی‌این دسته از جاذب‌ها می‌توان به نانو پلیمرهای زیستی و سطوح با ابعاد نانوساختار اشاره کرد.
همان طور که اشاره شد، جامد‌ها باید بر اساس کاربرد و موقعیت مصرف دارای بعضی خواص مهندسی باشند. برای مثال اگر از آن‌ها در یک بستر ثابت با جریان گاز یا مایع استفاده می‌شود، نباید اختلاف فشار زیادی‌ایجاد کنند و همچنین نباید توسط جریان سیال به خارج حمل شوند. آن‌ها باید از مقاومت و سختی خوبی برخوردار باشند تا در اثر حمل و نقل و همچنین در اثر وزن خود در بستر خرد نشوند. در صورتی که بخواهیم آن‌ها را از ظروف نگهداری به داخل و خارج انتقال دهیم، باید به راحتی جریان پیدا کنند.‌این‌ها خواصی هستند که به راحتی شناخته می‌شوند[۵, ۱۰].
خاصیت جذب جامد‌ها یک مسأله دیگر است. جذب یک پدیده عمومی‌است و تمام جامد‌ها، مقداری از گاز‌ها و بخارات را جذب می‌کنند. ولی در اهداف صنعتی تنها بعضی جامدات ظرفیت جذب لازم را دارند. پس جامداتی که دارای خاصیت جذب بسیار ویژه ای هستند و به مقدرا زیاد جذب انجام می‌دهند، طبیعت شیمیایی آن‌ها با خواص جذب رابطه دارد. ولی صرف شناسایی شیمیایی، برای مفید بودن آن کافی نیست. برای مثال استخراج، تمام نمونه‌های خالص بوتیل استات که اسید استیک را از آب استخراج می‌نمایند دارای قدرت یکسان هستند.‌این حالت برای خواص جذبی سیلیکاژل نسبت به بخار آب صادق نیست.‌این خواص جذبی بیشتر بستگی به روش ساخت ماده و دسترسی و سطح تماس جذب‌شونده و جاذب و سابقه جذب و دفع مواد روی آن دارد.
برخی از فرآیندهای جذب همراه با واکنش شیمیایی است، به طوری که به دلیل واکنش، جذب سریع‌تر اتفاق می‌افتد و خود به خودی می‌باشد، از‌این نوع جذب‌ها می‌توان به جذب رنگ دی آزو بر روی بنتونیت اشاره کرد[۱۱]. در‌این گونه فرآیندها گرمای جذب به محیط داده‌شده و حتی خود جاذب دمایش افزایش پیدا کرده و فرایند جذب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از جامدات‌این خاصیت را دارند که بتوانند مقداری گاز یا ماده حل شده در حلالی را، جذب نمایند.
عوامل تأثیرگذار بر روی قدرت جذب یک جاذب

سطح تماس
یکی از مهم‌ترین پارامترهای جذب، سطح تماس دو گونه‌ی جذب‌شونده و جاذب می‌باشد. با افزایش سطح تماس مقدار جذب افزایش می‌یابد، بهترین جذب کننده‌ها موادی هستند که ذرات ریزتری داشته باشند و به عبارت دیگر سطح تماس بیشتر داشته باشند. در دهه‌ های اخیر مبحث نانو و جاذب‌های نانو ساختار پا به عرصه‌ی تکنولوژی‌های کاربردی گذاشته که با وجود پیشرفت‌های حاصله، هنوز تأییدات‌ایمنی و بهداشتی درباره‌ی‌این مواد در‌‌هاله ای از ابهام قرار دارد. به همین خاطر در اکثر تحقیقات به‌این اشاره شده که کاربرد نانو تکنولوژی در تجهیزاتی که در تماس مستقیم با پوست و بدن انسان ندارد بلامانع است(مانند تجهیزات سرچاهی و کاربردهای حفاری چاه‌های نفتی در زمینه‌ی ازدیاد برداشت).

آیزنبرگر ، ۱۹۸۶

سوال ۱۴-۸

نوآوری تکنولوژیک

کوئین و شفرد^[۱۳۲] ، ۱۹۷۴

سوال ۲۵-۱۵

نوآوری فرایند

میر ، ۱۹۹۳

سوال ۳۰-۲۶

تجهیز منابع

میر ، ۱۹۹۳

۳-۳)جامعه آماری تحقیق
جامعه آماری به کل گروه افراد ، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می خواهد به تحقیق درباره آن ها بپردازد. مثلا اگر یک مشاور سازمانی علاقه مند به مطالعه اثرات ۴ روز کار در هفته بر روی کارکنان شرکت تلفن در یک شهر بخصوص باشد ، همه کارکنان شاغل در شرکت تلفن در آن شهر جامعه آماری را تشکیل خواهند داد(سکاران ، ص ۲۹۴ ، ۱۳۸۸ ). جامعه آماری پژوهش حاضر، کلیه کارکنان بانک کشاورزی استان گیلان می باشند ،که طبق آمار سالنامه بانک در سال ۹۲ شامل ۵۵۴ کارمند می باشد.
۳-۴)نمونه و روش های نمونه گیری تحقیق
گروه نمونه مجموعه کوچکی از جامعه آماری است مشتمل بر برخی از اعضا که از جامعه آماری انتخاب شده اند. به عبارت دیگر ، تعدادی از اعضای جامعه آماری ( اما نه همه ) ، گروه نمونه را تشکیل می دهند. بدین ترتیب گروه نمونه یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه آماری تعمیم دهد (سکاران ، ص ۲۹۵ ، ۱۳۸۸ ). مدیریت امور شعب بانک کشاورزی استان گیلان بر اساس میزان عملکرد مالی هریک از شعب در سطح استان و میزان تراز مالی سالیانه هر یک از شعب را تقسیم کرده است. این تقسیم بندی که نتیجه سال ها عملکرد و میزان کارایی هریک از شعب این بانک است، مبنای کار پژوهشگر قرار گرفت. دراین تحقیق حجم نمونه بااستفاده از جدول مورگان ۲۷۸نفرتعیین شد وروش نمونه گیری در دسترس انتخاب گردید . تعداد ۲۷۸پرسشنامه توزیع که در نهایت ۲۲۹پرسشنامه به درستی تکمیل و برگشت داده شد که مورد استفاده قرار گرفت.
۳-۵)روش های گرد آوری اطلاعات
حافظ نیا ، ۱۳۸۳ :گرد آوری اطلاعات مورد نیاز یکی از مراحل اصلی تحقیق است و به دلیل اهمیت آن گاه به اشتباه روش های گرد آوری اطلاعات را روش های تحقیق می نامند. مرحله گرد آوری اطلاعات آغاز فرآیندی است که طی آن محقق یافته های میدانی و کتابخانه ای را جمع آوری می کند و سپس به طبقه بندی و تحلیل آن می پردازد و فرضیه های تدوین شده خود را مورد ارزیابی قرار می دهد. همچنین در تعریف ابزار اندازه گیری می توان گفت : که آن ها مقیاس ها و وسایلی هستند که محقق به کمک آن ها قادر است ، اطلاعات مورد نیاز خود را گرد آوری ، ثبت و کمی نماید( خوش آهنگ ، ص ۱۰۴ ، ۱۳۸۹). روش های گرد آوری اطلاعات را می توان به دو دسته تقسیم کرد :
۱٫اطلا عات میدانی ؛
۲٫اطلا عات کتابخانه ای – آرشیوی.
در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات درباره مبانی نظری و ادبیات تحقیق از روش های مطالعات کتابخانه ای ، منابع اینترنتی و مجلات روانشناسی و مدیریتی استفاده شد . علاوه بر این ترجمه مقالات انگلیسی اینترنتی یکی دیگر از منابع گرد آوری اطلاعات برای تدوین ادبیات و مبانی نظری تحقیق بود. همچنین برای جمع آوری اطلاعات درباره روش های انجام تحقیق و آزمون فرضیه ها از روش میدانی یعنی همان توزیع پرسشنامه استفاده شده که پرسشنامه نیز در ضمیمه آورده شده است.

۳-۶)بررسی پایایی و روایی ابزارهای جمع آوری اطلاعات
پایایی ابزار که از آن به اعتبار، دقت و اعتماد‌پذیری نیز تعبیر می‌شود عبارتست از این که اگر یک وسیله اندازه‌گیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد نتایج مشابهی از آن حاصل شود. به عبارتی ابزار پایا یا معتبر ابزاری است که از خاصیت تکرار‌پذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد. برای بررسی اعتبار (پایایی) آزمونهایی که صفت باثبات را می‌سنجند دو روش بازآزمایی و فرم همتا مناسب است و برای بررسی پایایی آزمونهایی که صفت دارای نوسان را می‌سنجند روش های دو نیمه‌سازی، آلفای کرونباخ و … کاربرد دارد. روش آلفای کرونباخ برای آزمونهایی مناسب است که یک یا چند صفت دارای نوسان را می‌سنجد و نمره‌گذاری آنها لیکرت است.
همچنین روایی تعیین می کند ، ابزار تهیه شده تا چه حد مفهوم خاص مورد نظر را اندازه می گیرد .به بیان دیگر ، روایی به ما می گوید که آیا مفهوم واقعی را اندازه می گیریم . به طور کل میتوان اظهار داشت که روایی و پایایی مهر تاییدی هستند بر استحکام علمی یک مطالعه پژوهشی (سکاران ، ص ۲۲۲ و۲۲۳ ، ۱۳۸۸ ).
در تحقیق حاضر به دلیل تنظیم پرسشنامه ها توسط افراد بنام و همچنین استاندارد بودن آن ها ، میتوان دریافت که پایایی و روایی آن ها قطعی و تثبیت شده است. همچنین با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ ، پایایی ابزار اندازه گیری مورد بررسی قرار گرفته است .یعنی ابتدا ۳۰ پرسشنامه بین اساتید و متخصصین توزیع شد و روایی ابزار اندازه گیری و از طریق آلفای کرونباخ محاسبه گردید.آلفای کرونباخ یک ضریب اعتبار است که میزان همبستگی مثبت اعضای یک مجموعه را با هم منعکس می کند ، آلفای کرونباخ بر حسب میانگین همبستگی داخلی میان پرسشهایی که یک مفهوم را می سنجد ، محاسبه می شود. هر قدر آلفای کرونباخ به عدد ۱ نزدیک تر باشد، اعتبار سازگاری درونی بیشتر است (سکاران ، ص ۳۸۱ ، ۱۳۸۸ ).در صورتی که آلفای کرونباخ محاسبه شده بزرگتر از ۰٫۷ باشد بیانگر اعتبار بالای سوالهای پرسشنامه است و ابزار اندازه گیری دارای پایایی است.
با بهره گرفتن از این فرمول به محاسبه آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق می پردازیم :
که در آن:
j :تعداد زیر مجموعه سوال های پرسشنامه یا آزمون.
S _j² : واریانس زیر آزمون^j ام.
واریانس کل آزمون. :S ^۲
زمانی که نه از واریانس جامعه و نه از احتمال موفقیت یا عدم موفقیت متغیر اطلاع  دارید و نمی توان از فرمولهای آماری برای براورد حجم نمونه استفاده کرد از جدول مورگان استفاده می کنیم. این جدول حداکثر تعداد نمونه را می دهد.
S:حجم نمونه، N:حجم جامعه

N

S

N

از طرف دیگر ذیل داستان اصحاب کهف، به اهمیت و اعتنایی که اهل کتاب به این داستان می دادند اشاره کرده است.^[۱۳۷۸] همچنین می توان گفت نقل روایات فراوان پیرامون این داستان، از کعب الأحبار و وهب بن منبه، نتیجه همین عنایت خاص می باشد.
بنابراین از آنجا که ایشان منشأ اصلی ورود اسرائیلیات را همین اشخاص می داند، این روایات را بیشتر از این جنبه مورد نقد قرار داده است.

۵-۱-۳-۲٫ ویژگی های نقد دلالی
نقد متن در روایات اسرائیلی نقشی مهم نزد علامه دارد. چنان که بیان شد، آنچه را ایشان، در بیان ضعف روایات اسرائیلی از جهت متن بیان نموده است، در بسیاری از معیارها، همچون «مخالفت با قرآن»، «مخالفت با عقل»، «تناقض» و… با عواملی که در ضعف روایات صحابه و تابعان نقل نموده، یکسان است و لذا در فصول پیش ذکر شد.
اما، نکاتی در ویژگی های ارزیابی ایشان نسبت به متن روایات اسرائیلی، وجود دارد که به آنها پرداخته می شود:
۵-۱-۳-۲-۱٫ جنبه اساطیری روایات اسرائیلی
علامه، به افسانه یا اسطوره بودن اسرائیلیات، به عنوان عامل ضعف آنها اشاره می نماید.
به عنوان مثال، در نقد روایات مربوط به باغ ارم، تنها نقد دلالی خود را «افسانه ای بودن» آن عنوان می کند.^[۱۳۷۹] همچنان که داستان هاروت و ماروت و مسخ زهره را «داستان خرافی» عنوان می کند.^[۱۳۸۰]
ایشان، در ذیل تفسیر آیاتی که کلمه «اسطوره» یا «اساطیر» آمده،^[۱۳۸۱] معنای «اسطوره» را «دروغ و کذب»^[۱۳۸۲] عنوان کرده و به جنبه «مکتوب بودن»^[۱۳۸۳] آن اشاره نموده است و استعمال آن را در معنای «داستان های خرافی»^[۱۳۸۴] یا «منظومه‏ یا مجموعه ای از اخبار کاذب»^[۱۳۸۵] یا «اخبار،^[۱۳۸۶] اباطیل و احادیث خرافی»^[۱۳۸۷] دانسته است.
در جای دیگر آن را نوشته هایی از دروغ و خرافات می داند که اهلش به خیال خود، آن را مقدّس مى‏شمرده‏اند.^[۱۳۸۸] همچنان که در مقامی، در معنای این کلمه آن را «سخنان باطل امت های پیشین» ذکر می کند.^[۱۳۸۹]
بر این اساس، می توان گفت این کلمه، ارتباط مستقیم با معیار «ناسازگاری با تاریخ» داشته باشد؛ چرا که ماهیت افسانه و اسطوره، مخالفت با آن وقایعی است که به طور مستند، در تاریخ، ضبط شده است. شاید جنبه «تقدس» اسطوره برای اهلش، اشاره ای به اهتمام یهود به نقل داستان های امت های پیشین و انبیاعلیهم السلام داشته باشد. چنان که عهد قدیم به طور مفصل، به نقل این داستان ها پرداخته است؛ در حالی که بسیاری از آن ها خلاف واقعیت می باشد.
۵-۱-۳-۲-۲٫ معیارهای ویژه
علامه، در نقد اسرائیلیات، معیارهایی را عنوان نمود که به نظر منحصر به فرد می رسد:
الف. شباهت به مضامین یهودی، اسرائیلیات و خرافات
علامه، گاهی به دلیل شباهتی که میان آن روایت و اسرئیلیات، خرافات، داستان های یهودی و… مشاهده می کند، به نقد آن می پردازد.
ایشان، به شباهت قصه حضرت عـزیر علیه السلام^[۱۳۹۰] و تفـسیر حـروف مقطعه، به کوه قاف^[۱۳۹۱] - کـه از ابن عباس نقل شده، - و اسرائیلیات اشاره کرده و داستان هاروت و ماروت و مسخ ستاره زهره، با عنوان «شبیه به مضامین یهودی و یونانی» یاد کرده است.^[۱۳۹۲]
ب. مخالفت با ذوق سلیم و موازین علمی
چنان که بیان شد، علامه مخالفت با ذوق سلیم را در عامل ضعف روایات ذیل داستان ذوالقرنین^[۱۳۹۳] بیان نموده است. به نظر می رسد مقصود از این معیار، همان موافقت با آنچه عرف یا عقلا می پسندند، باشد.
همچنین در بیان روایات مربوط به حضرت ادریسعلیه السلام به معیار ناسازگاری با «موازین علمی» اشاره می کند که در موضع گیری های دیگر ایشان، نمونه دیگری برای آن یافت نشد.^[۱۳۹۴]
اما اینکه مراد ایشان از «موازین علمی» چیست، به نظر می رسد، همان قوانین علوم عقلی یا تجربی مد نظر باشد که به تناسب به کار برده شده است.
۵-۲٫ آیت الله معرفت و اسرائیلیات
رویکرد آیت الله معرفت نسبت به اسرائیلیات را در دو عنوان اصلی «رویکرد نظری» و «رویکرد عملی» مورد بررسی قرار می دهیم:
۵-۲-۱٫ رویکرد نظری
در این قسمت، به بررسی دیدگاه نظری آیت الله معرفت، پیرامون اسرائیلیات می پردازیم:
۵-۲-۱-۱٫ تعریف اسرائیلیات از نظر آیت الله معرفت
آیت الله معرفت، به آفات تفسیر اشاره کرده و در ضمن آن، مبحثی را به اسرائیلیات اختصاص می دهد و آن را سومین آفت تفسیر نقلی دانسته و در تعریف اولیه آن، می گوید: «اسرائیلیات، جمع اسرائیلیه می باشد، و آن داستان یا اسطوره ای است که از منبعی اسرائیلی روایت شده است، چه از کتاب یا شخصی که سلسله سند آن قصه به او منتهی شود».^[۱۳۹۵]
آیت الله معرفت، به این نکته اشاره نموده که روایت اسرائیلی، گاه از منبع و مصدر اسرائیلی، و گاه از شخصی نقل گردیده که او به عنوان عامل نقل اسرائیلیات شناخته می شود؛ به عبارت دیگراسرائیلی بودن روایت هم به جنبه سندی و هم به جنبه متنی آن مرتبط می باشد.
مراد از «اسرائیل» حضرت یعقوبعلیه السلام می باشد که یهودیان به او منسوب هستند؛ لذا به آنها «بنی اسرائیل» اطلاق می شود.^[۱۳۹۶]
همچنین، به سه تعریف دیگر از اسرائیلیات اشاره می کند:
الف) یکی آنچه از ظاهر لفظ اسرائیلیات فهمیده می شود و اشاره به روایاتی دارد که از منبعی یهودی نقل شده باشد.
ب) تعریف برخی از دانشمندان علوم قرآن و حدیث که آن را هر اسطوره یهودیی دانسته اند که به تفسیر، حدیث و تاریخ راه یافته و در اصل به منبعی یهودی یا مسیحی یا غیر آن منسوب است.
ج) برخی دیگر آن را به روایاتی اطلاق کرده اند که هیچ ریشه ای در منبع قدیمی ندارد و دشمنان اسلام، آن را وارد تفسیر و حدیث نموده اند.^[۱۳۹۷]
شاید در نگاه اول، به نظر آید که از میان سه تعریف، تعریف اول، به آنچه آیت الله معرفت بیان نموده نزدیک تر است. اما با توجه به آنچه بیان خواهد شد، ایشان تعریفی مشابه تعریف دوم و سوم، را پذیرفته است.
۵-۲-۱-۲٫ علت نامگذاری «اسرائیلیات»
آیت الله معرفت پیرامون اینکه چرا اسرائیلیات، بر معنایی اعم از معنای لغویش اطلاق می شود، به سه نکته اشاره می نماید:
الف) این نام گذاری از باب غلبه داشتن رنگ یهودی این دسته از روایات است؛ زیرا بخش وسیعی از آنها، از منبع یهودی نشئت می گیرد.^[۱۳۹۸]
ب) یهودیان محل رجوع عرب های پیش از ظهور اسلام و صدر اسلام می باشند.^[۱۳۹۹]
ج)آنان بیشتر از دیگر اهل کتاب با مسلمانان رابطه داشتند و از فرهنگ و دانش گسترده‏ترى برخوردار بودند و نیرنگ ها و حیله‏هاى خبیثانه‏اى در جهت خدشه‏دار ساختن چهره اسلام به کار مى‏بستند؛ بنابراین در جعل این حجم وسیع ازاسرائیلیات بى‏اساس و درهم ریخته، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده ‏اند.^[۱۴۰۰]
محمود ابوریه درباره سوء نیت یهودیان نسبت به اسلام، می گوید:
«یهودیان که سرسخت‏ترین دشمنان نسبت به مسلمانان بودند، براى رسیدن به هدف‏هاى خود به نیرنگ و فریب متوسّل شده، در ظاهر به آیین اسلام روى آوردند و مقاصد خود را در وراى آیین خویش پنهان داشتند…زیرک‏ترین و حیله‏گرترین آنان، کعب الأحبار، وهب بن منبّه و عبد اللّه بن سلام بودند که به جعل و دسّ در روایات نبوى پرداختند».^[۱۴۰۱]
بنابر آنچه گفته شد، اسرائیلیات تنها روایاتی نیست که شامل قصه ها و اسطوره های یهودی باشد؛ بلکه همه آنچه از منبعی غیر اسلامی وارد منابع اسلامی شده را شامل می گردد؛ اما از باب غلبه داشتن صبغه یهود در این نوع روایات جعلی، آنها را «اسرائیلیات» نامیده اند.
۵-۲-۱-۳٫ خاستگاه ورود اسرائیلیات به منابع اسلامی
بر اساس سخنان آیت الله معرفت، می توان خاستگاه ورود اسرائیلیات را به چهار دوره تقسیم نمود:
۵-۲-۱-۳-۱٫ دوره اول: ظهور اسلام و مراجعه به اهل کتاب
در این دوره، مسلمانان به منظور شناخت پیامبرصلی الله علیه و آله ، به اهل کتاب مراجعه می کردند. در بیان علت آن می توان به دو عامل زیر، اشاره نمود:
الف. منزلت اهل کتاب نزد عرب صدر اول
قوم عرب از زمان هاى دور، اهل کتاب و به ویژه یهودیان ساکن سرزمین هاى خود را اهل دین و فرهنگ و آگاه به شؤون زندگى مى‏پنداشتند و از این رو در همه مسائل مورد علاقه خود، اعم از مسائل مربوط به شناخت مخلوقات، سرگذشت امت هاى پیشین، تاریخ انبیاءعلیهم السلام و دیگر امور، به یهودیان مراجعه مى‏کردند و به همین دلیل پس از ظهور اسلام هم براى شناخت مسائل مربوط به دین اسلام، مراجعه به اهل کتاب را ترجیح مى‏دادند.^[۱۴۰۲]

۶۵/۰-

۲۳/۰

۴۳/۰-

۵۵/۰-

۱۲۳/۰-

حجم نمونه

۱۹۶

۱۹۶

۱۹۶

۱۹۶

۱۹۶

۱۹۶

منبع: داده ­های پژوهش
تحلیل داده های جدول ۴-۵ به شرح زیر می باشد:
متغیر قابلیت شبکه اجتماعی؛ دارای میانگین ۵۴/۴، میانه ۱۱/۴، انحراف معیار ۱۸/۱ و واریانس ۳۹/۱ می­باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ۰۴۳/۰ است که نشان می­دهد این متغیر دارای چوله به راست است. از آن­جایی که قدرمطلق این ضریب کمتر از مقدار ۵/۰ است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است. ضریب کشیدگی این متغیر نیز برابر ۳۲/۰- می­باشد که نشان­دهنده کوتاه تر بودن (پراکندگی بیشتر) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدرمطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار ۵/۰ است، کشیدگی توزیع، تفاوت اندکی با توزیع نرمال دارد.
متغیر عوامل تکنولوژیکی؛ دارای میانگین ۴۵/۴، میانه ۹۴/۴، انحراف معیار ۲۲/۱ و واریانس ۴۸/۱ می­باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ۱۰۲/۰ است که نشان می­دهد این متغیر دارای چوله به راست است. از آن­جایی که قدرمطلق این ضریب کمتر از مقدار ۵/۰ است، ازنظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است. ضریب کشیدگی این متغیر نیز برابر ۶۵/۰- می­باشد که نشان­دهنده کوتاه تر بودن (پراکندگی بیشتر) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدرمطلق ضریب کشیدگی بیشتراز مقدار ۵/۰ است، کشیدگی توزیع، تفاوت زیادی با توزیع نرمال دارد.
متغیر عوامل سازمانی؛ دارای میانگین ۷۴/۴، میانه ۸۷/۴، انحراف معیار ۵۶/۱ و واریانس ۴۳/۲ می­باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ۴۵۳/۰ است که نشان می­دهد این متغیر دارای چوله به راست است. از آن­جایی که قدرمطلق این ضریب کمتر از مقدار ۵/۰ است، ازنظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است. ضریب کشیدگی این متغیر نیز برابر ۲۳/۰ می­باشد که نشان­دهنده بلندتر بودن (پراکندگی کمتر) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدرمطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار ۵/۰ است، کشیدگی توزیع، تفاوت اندکی با توزیع نرمال دارد.
متغیر استفاده از شبکه اجتماعی؛ دارای میانگین ۳۴/۴، میانه ۱۲/۴، انحراف معیار ۶۵/۱ و واریانس ۷۲/۲ می­باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ۷۶۴/۰- است که نشان می­دهد این متغیر دارای چوله به چپ است. از آن­جایی که قدرمطلق این ضریب کمتر از مقدار ۵/۰ است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است. ضریب کشیدگی این متغیر نیز برابر ۴۳/۰- می­باشد که نشان­دهنده کوتاه تر بودن (پراکندگی بیشتر) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدرمطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار ۵/۰ است، کشیدگی توزیع، تفاوت اندکی با توزیع نرمال دارد.
متغیر اثربخشی فعالیت های تبلیغاتی؛ دارای میانگین ۹۴/۴، میانه ۶۵/۴، انحراف معیار ۹۳/۱ و واریانس ۷۲/۳ می­باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ۳۲۱/۰- است که نشان می­دهد این متغیر دارای چوله به چپ است. از آن ­جایی که قدرمطلق این ضریب کمتر از مقدار ۵/۰ است، ازنظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است. ضریب کشیدگی این متغیر نیز برابر ۵۵/۰- می­باشد که نشان­دهنده کوتاه تر بودن (پراکندگی بیشتر) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدرمطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار ۵/۰ است، کشیدگی توزیع، تفاوت اندکی با توزیع نرمال دارد.
متغیر عملکرد فروش؛ دارای میانگین ۷۶/۴، میانه ۸۷/۴، انحراف معیار ۶۷/۱ و واریانس ۷۸/۲ می­باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ۳۸۲/۰- است که نشان می­دهد این متغیر دارای چوله به چپ است. از آن ­جایی که قدرمطلق این ضریب کمتر از مقدار ۵/۰ است، ازنظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است. ضریب کشیدگی این متغیر نیز برابر ۱۲۳/۰- می­باشد که نشان­دهنده کوتاه تر بودن (پراکندگی بیشتر) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدرمطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار ۵/۰ است، کشیدگی توزیع، تفاوت اندکی با توزیع نرمال دارد.
۴-۳ آمار استنباطی
۴-۳-۱ بررسی نرمال بودن داده ­ها
برای اجرای روش­های آماری و محاسبه آماره آزمون مناسب و استنتاج منطقی درباره فرضیه ­های پژوهش؛ مهمترین عمل، قبل از هر اقدامی انتخاب روش آماری مناسب برای پژوهش است. برای این منظور آگاهی از توزیع داده ­ها از اولویت اساسی برخوردار است. برای همین­ منظور در این پژوهش از آزمون معتبر کلموگروف- اسمیرنف برای بررسی فرضیه نرمال بودن داده ­های پژوهش استفاده شده­است. این آزمون باتوجه به فرضیات زیر به بررسی نرمال بودن داده می پردازد.

H₀: داده ­ها دارای توزیع نرمال هستند.
H₁: داده ­ها دارای توزیع نرمال نیستند.
نحوه داوری با توجه به جدول آزمون کلموگروف- اسمیرنف بدین صورت است که اگر سطح معنی­داری (sig) برای کلیه متغیرها بزرگتر از سطح آزمون ۰۵/۰ باشد توزیع داده ­ها نرمال می­باشد. همچنین می­توان از قضیه حد مرکزی نرمال بودن متغیرها را سنجید. در این قضیه هرگاه حجم نمونه بزرگتر از ۳۰ باشد می­توان توزیع داده ­ها را نرمال در نظر گرفت.
جدول(۴-۶). آزمون کلموگروف- اسمیرنوف متغیرهای تحقیق

متغیر

قابلیت شبکه اجتماعی

عوامل تکنولوژیکی

عوامل سازمانی

استفاده از شبکه اجتماعی

اثربخشی بازاریابی

عملکرد فروش

حجم نمونه

۱۹۶

۱۹۶

۱۹۶

۱۹۶

آیا رأی وحدت رویه می تواند ملاک جرم نبودن عمل نگهداری آثار مبتذل یا مستهجن توسط اشخاص حرفه ای که در این زمینه فعالیت می نمایند و یا نگهداری عمده این آثار توسط اشخاص عادی باشد؟
به نظر ما، رأی وحدت رویه مذکور نمی تواند مستمسک جرم نبودن عمل نگهداری عمده فیلم های مبتذل و مستهجن توسط اشخاص عادی یا نگهداری این آثار توسط اشخاص حرفه ای باشد. زیرا همانطور که گفته شد، موضوع ماده ۶۴۰ متفاوت از موضوع قانون مذکور می باشد، این قانون مربوط به اشخاصی است که به طور حرفه ای در امور سمعی و بصری نیز فعالیت می نمایند و هر دو قانون در جای خود قابل اعمال است. نتیجه اینکه رأی وحدت رویه صرفاً مربوط به آن دسته از افرادی است که صرفاً و به منظور استفاده شخصی، فیلم های مبتذل و مستهجن را نگهداری می نمایند و نافی جرم بودن عمل سایر افرادی که به طور حرفه ای در این امر فعالیت می نمایند و نیز افرادی که به طور عمده این آثار را نگهداری نمایند، نمی باشد.
ابهام دیگری که راجع به رأی وحدت رویه مذکور وجود دارد این است که، رأی وحدت رویه مذکور قصد تجارت را برای جرم شناختن بزه موضوع ماده ۶۴۰ به طور عموم ضروری دانسته و این در حالی است که به نظر می رسد مفاد رأی صرفاً شامل بندهای یک و دو ماده ۶۴۰ می باشد و شامل کلیه بندهای چهارگانه نمی شود، چرا که در بندهای ۳ و ۴ قصد تجارت یا توزیع لازمه وقوع جرم به شمار نیامده و چنین استنباطی خلاف متن صریح ماده است. بنابراین در این قسمت، رأی غیر قابل توجیه است مگر اینکه قائل به این تفسیر باشیم که مفاد رأی صرفاً ناظر به بندهای اول و دوم ماده ۶۴۰ است و شامل دو بند ۳ و ۴ نمی شود. که این استدلال بیشتر به نظر مقنن نزدیک است. نکته دیگر این است که در رأی وحدت رویه، جرم نبودن عمل نگهداری را مقید به «معد نبودن برای تجارت و توزیع» نموده است. بنابراین بر اساس این قید و با بهره گرفتن از مفهوم مخالف رأی وحدت رویه می توان گفت که تنها زمانی نگهداری وسایل و آثار سمعی و بصری مبتذل یا مستهجن جرم است که تعداد آن بیانگر قصد ضمنی بر تجارت باشد. حال آیا میتوان گفت که عدم جرم انگاری در این حوزه یک اقدام شایسته محسوب می شود یا خیز؟ اینکه مطابق اصول کلی حقوقی و بر اساس اصول قانون اساسی هیچ شخصی حق ندارد بدون مجوز وارد حریم خصوصی شخصی دیگر شود و تفتیش عقاید افراد ممنوع می باشد درستی عدم جرم انگاری راجع به عمل نگهداری فیلم ها را تقویب می نماید. به عبارت دیگر شایسته نیست که قانونگذار، به مقامات قضایی یا ضابطین دادگستری اجازه ورود به حریم خصوصی افراد و بازرسی از منازل افراد به این منظور که نگهداری فیلم های مبتذل جرم میباشد را صادر نماید و بدین وسیله و به این بهانه، حریم خصوصی افراد مورد تعرض قرار گیرد. اما در جایی که فرد یا افرادی به بهانه این که عملی را در حریم خصوصی خود انجام میدهند و در این رابطه آزاد میباشند، بواسطه آن عمل کیان جامعه و ارزشهای اسلامی حاکم بر آن را مورد خدشه قرار دهند و در جایی که وجود یک عنصر ممکن است عامل بسیاری از جنایت ها و جرایم شود مقابله با آن از سوی قانونگذار یک عمل محسوب خواهد شد. در واقع باید گفت، هر چند در نگاه اول مجازات فردی که درخانه یا اتومبیل یا در هر مکان دیگری ، فیلم مبتذل یا مستهجن نگهداری می نماید و هدف او صرفاً استفاده و یا تماشای آن است، عملی قابل نکوهش است، اما با تحقیق و بررسی بیشتر در مورد آثار این عمل به این نتیجه خواهیم رسید که هر چند ظاهراً عمل نگهداری به منظور استفاده شخصی از فیلم های مبتذل عملی صرفاً حرام محسوب می شود که نیاز به واکنش جامعه و قانونگذار ندارد، اما همین امر منشأ وقوع بسیاری از جرایم خواهد بود که مقابله با آن را ایجاب می نماید. شاهد مثال، جرایم متعددی است که گاه در روزنامه ها یا مجلات به آنها اشاره و در مصاحبه هایی که از مجرمان این جنایت ها انجام می شود. برخی از آنها را صراحتاً اعلام می نمایند که در اثر دیدن یک فیلم مبتذل یا مستهجن تحریم شده و دست به ارتکاب جرم زده اند، به عنوان مثال، به دنبال دستگیری تعدادی از جوانان به اتهام تجاوز به عنف، این مجرمان یکی از عوامل ارتکاب این جرم را، تماشای فیلم های مستهجن و غیر اخلاقی عنوان نمودند. این افراد بیان داشتند که: زمانی که فیلمی مربوط به تعرض یک پسر جوان به دختری بود را دیدند، تصمیم گرفتند که برای تفریح، به تبعیت از این فیلم، آنها نیز از صحنه تجاوز به یک دختر فیلم برداری و آن را توزیع نمایند. (حسینی، ۱۳۸۶، ۲۳)

«در بازجویی از فردی که از طریق عنف و تهدید، اقدام به تجاوز و اذیت و آزار زنان می نمود و معروف به شکارچی زنان اصفهان شد، این مجرم صراحتاً اظهار می داشت: من مجرد بودم و مدام فیلم های غیر اخلاقی و ماهواره نگاه می کردم تا عاقبت تحت تأثیر این فیلم ها قرار گرفتم و زندگی خود و چندین زن را تباه کردم.» (فرهادی، ۱۳۸۶، ۱۷)
در جنایت بسیار دلخراش دیگری که اطلاع از آن هر فردی را متأثر و احساسات را جریحه دار میکند در یکی از روستاهای شهرستان قائمشهر، یک نوجوان ۱۴ ساله بعد از دیدن یک فیلم مستهجن، به یک دختر ۵ ساله که از اقوام او نیز بوده است، تعرض می نماید و پس برای اخفاء این جنایت، جسد آن دختربچه را به آتش کشیده و می سوزاند. آری جرایم بسیاری صرفاً به واسطه تحریک ناشی از دیدن فیلم های مستهجن در جامعه ما واقع می شود که حوزه نگهداری فیلم های مستهجن را از جرایم خصوصی خارج می نماید. نتیجه این است که، هر چند عدم جرم انگاری از سوی قانونگذار نسبت به نگهداری فیلم های مبتذل یا مستهجن، با توجه به حفظ حریم خصوصی افراد اقدامی شایسته است. اما در هر حال این عمل مقدمه جرایم بسیاری خواهد بود و لازم است که در این زمینه علاوه بر فرهنگ سازی و ایجاد فضاهای مختلف آموزشی بر جوانان و خانواده ها، اقدامات موازی قانونی نیز انجام گیرد، به ویژه نسبت به افرادی که تعداد زیادی از فیلم ها را نگهداری می نمایند تا در زمان مناسب اقدام به توزیع یا تکثیر آنها نموده و یا به نحوی از انحاء این فیلم ها را در اختیار افراد دیگر قرار می دهند. در همین راستا، تلاشهایی در جهت جرم انگاری موارد فوق الذکر انجام شده است که تا کنون توفیقی حاصل نشده است. (حسینی، ۱۳۸۶ ، ۲۴)
«به عنوان مثال نمایندگان مجلس به طرح الحاق یک تبصره به ماده ۶۴۰ قانون مجازات اسلامی که بر اساس آن طراحان خواستار این شده بودند که حمل و نگهداری فیلم های مبتذل و مستهجن جرم تلقی شود، رأی نداده اند.» (حسینی، ۱۳۸۶، ۳۲)
در پایان این گفتار لازم میدانم که جهت آشنایی با نظرات قضایی راجع به نگهداری فیلم های مستهجن و مبتذل و رأی وحدت رویه ۶۴۵-۲۳/۹/۱۳۷۸ ، دیدگاه قضاوت دادگستری اندیمشک را در این خصوص بیان نمایم.
در این مورد اکثریت قضات دادگستری اندیمشک گفته اند: رأی وحدت رویه مذکور تصریح دارد که صرف نگهداری هر چیزی که عفت و اخلاق عمومی را جریحه دار نماید فاقد جنبه جزایی است. از این رو صرف نگهداری نوارهای ویدئویی مبتذل و مستهجن جرم تلقی نمی گردد و به علاوه قانونگذار در آخرین مصوبه قانونی یعنی ماده ۶۴۰ قانون مجازات اسلامی هم داشتن و هم نگهداری را جرم ندانسته است و به علاوه اینکه در قانون نحوه مجازات … دارندگان نوارهای ویدئویی موضوع این قانون را قابل مجازات دانسته است و چون قانون مذکور درباره توزیع و تکثیر کنندگان نوارهای غیر مجاز است هر نگهداری و داشتن مراد قانونگذار نبوده و اما اگر هم قائل شویم که هیئت عمومی دیوان عالی کشورشان قانونگذاری ندارد و باید فقط وحدت رویه ایجاد کند به هر حال رأی صادره لازم التباع می باشد و محاکم مجاز به اعمال عقیده خویش نیستند.
اقلیت نیز چنین نظر دارند: رأی وحدت رویه در مقام بیان گستره قانونی ماده ۶۴۰ است نه ابطال قوانین دیگر یا تأسیس قانون، از این رو دلیلی بر اینکه نگهداری نوار ویدئویی مبتذل قابل انطباق با قوانین دیگر نباشد وجود ندارد و عبارت رأی وحدت رویه به طور دقیق نوشته نشده است، چون بدیهی است که تعیین این که چه عملی دارا یا فاقد جنبه ی جزایی است از محدوده وظایف هیئت عمومی دیوان عالی کشور (ماده ۲۷۰ قانون آئین دادرسی کیفری) خارج است. به علاوه هیئت عمومی اختیار فسخ قانون را هم ندارد و همچنین مجاز شمردن نگهداری وسیله ای مانند نوار ویدئویی مستهجن که منافع حلال و مجازی بر آن متصور نیست و مقدمه ارتکاب امور محرم خواهد بود، موافق با مبانی فقهی و نیز باورهای جامعه اسلامی نمی باشد و استرداد نوارهای ویدئویی توقیف شده هم تبعات منفی و ضد ارزشی در پی خواهد داشت. (حسینی، ۱۳۸۶، ۲۶)
مبحث چهارم: مطلق یا مقید؟
در ارتباط با جرایم مربوط به صوت و تصویر که در ماده ۶۴۰ قانون مجازات اسلامی و قانون نحوه مجازات …. نسبت به آن جرم انگاری شده است، سوالی مطرح می شود این است که این جرایم مقید به وقوع نتیجه مورد نظر مرتکب یعنی تجارت یا جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی و یا سایر قصه های مجرمانه مانند هتک حیثیت و از بین بردن عرض و آبروی افراد و مانند آن می باشد؟
«جرایم مقید آن دسته از جرایمی هستند که تحقق نهایی و کامل شدن آن مقید به حصول نتیجه مورد نظر مرتکب است و تا زمانی که این نتیجه حاصل نگردیده است، نمی توان گفت که جرم خاتمه یافته است.» (محسنی، ۱۳۷۵، ۳۸۴)
در مورد جرایم مطلق نیز گفته شده است:
«جرایم مطلق جرایمی هستند که تحقق و کامل شدن آنها، منوط به اخذ نتیجه مورد نظر مجرم نیست و قانونگذار مطلق عملی را جرم می شناسد و در صورتیکه صدمه یا خسارتی هم وارد نیامده باشد، مرتکب عمل مجرمانه را مجازات میکند.» (صانعی، ۱۳۷۴، ۲۸۷)
قانونگذار در قانون نحوه مجازات … در هیچ ماده و تبصره ای، به نتیجه مورد نظر مرتکب یکی از افعال جرایم مربوط به صوت و تصویر اعم از تولید، توزیع ، تکثیر اشاره ای نکرده است و این نشان می دهد جرایمی که مشمول این قانون می باشند، به هیچ وجه مقید به حصول نتیجه نمی باشند. بنابراین اگر شخصی فیلم های مبتذل یا مستهجن را به فردی به صورت رایگان یا معوض بدهد تا آنرا مشاهده نماید اما به هر دلیلی آن شخص نتواند آن فیلم را ببیند مثلاً دستگاه ویدئو آن شخص خراب بوده باشد، در این صورت چون عمل توزیع فیلم مبتذل یا مستهجن تحقق یافته است، این عمل مشمول قانون مورد بحث بوده و عدم مشاهده آن فیلم توسط گیرنده، مانع مجازات مرتکب نمی باشد، همچنین اگر فرد یا افرادی اقدام به تولید و یا بازنگری در یک فیلم مستهجن بنمایند ولی قبل از اینکه خود آنها یا دیگران موفق به تکثیر یا توزیع آن شوند، فیلم مورد نظر توسط ضابطین دادگستری توقیف و در نتیجه تکثیر آن منتفی شود، با این وجود جرم به صورت کامل واقع شده و عدم حصول نتیجه مورد نظر مرتکب یا مرتکبین تأثیری در تحقق جرم ندارد.
در ماده ۶۴۰ ق. م. ا قانونگذار در بند یک این ماده از عبارت «هر چیز که عفت و اخلاق عمومی را جریحه دار نماید …» استفاده نموده است. بنابراین، این شبهه ایجاد می شود که آیا جرایم موضوع ماده ۶۴۰ مقید به حصول نتیجه یعنی جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی می باشد یا خیر؟
به نظر می رسد با توجه به تعریف جرم مطلق که صرف انجام عمل مجرمانه صرف نظر از ایجاد نتیجه است، قطع نظر از این که تهیه، توزیع و دیگر موارد مندرج در بندهای چهارگانه ماده ۶۴۰ ق. م موجب جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی می شود یا خیر. آن عمل جرم محسوب می شود. بنابراین، جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی شرط تحقق بزه موضوع ماده ۶۴۰ نیست، بلکه همین که فردی یکی از افعال مندرج در بندهای ۴ گانه این ماده را انجام دهد، مجرم محسوب می شود. لذا برای اعمال مجازات نیازی به اثبات این که عملاً بواسطه عمل آن شخص به عفت و اخلاق عمومی افراد جامعه خدشه وارد شده است، نمی باشد. اما نکته ای که وجود دارد این است که: مستفاد از ماده ۶۴۰ ، وجود اشیاء نامبرده شده و یا سایر مصادیق آن فی نفسه باید قابلیت جریحه دار کردن عفت و اخلاق اسلامی را داشته باشد.
بنابراین منظور قانونگذار از عبارت «عفت و اخلاق عمومی را جریحه دار کند» این نیست که عملاً عفت و اخلاق عمومی جریحه دار شود بلکه، همین که یک شی یا اثری که در حوزه صوت و تصویر می باشد، قابلیت جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی را داشته باشد، کافی بوده و جرم محقق می گردد.
آخرین نکته مهمی که در این جا مطرح می شود، ارتباط ماده ۶۴۰ با ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی می باشد. موضوع ماده ۶۳۹ ، تشویق به فساد یا فحشا یا فراهم کردن موجبات آن می باشد و عموم آن شامل برخی از مصادیق جرم موضوع ماده ۶۴۰ نیز می شود. در مورد ارتباط این دو ماده باید گفت، تشویق به فساد یا فحشا و فراهم کردن موجبات آن چنانچه در قالب یکی از اعمال مذکور در ماده ۶۴۰ باشد، مشمول ماده ۶۳۹ نخواهد شد و ماده ۶۴۰ در خصوص این موارد، عموم ماده ۶۳۹ را تخصیص می زند. البته این در صورتی است که فساد و فحشا را دارای معنای عامی دانسته و به کلیه اعمال منافی عفت تسری بدهیم، اما اگر فساد و فحشا، منحصر در اعمال خاصی همچون زنا، لواط، مصاحقه، و مواردی از این قبیل باشد، از شمول ماده ۶۴۰ خروج موضوعی خواهد داشت.
سخن محقق (نتیجه گیری)
مهم ترین مسأله ای که شاید بتوان در مورد رکن مادی جرم ابراز داشت این است که عملی که از ناحیه مرجع صلاحیت دار منع شده و برای آن مجازات تعیین گردیده در صورتی شخص مجازات می شود که عمل را از مرحله فکر و اندیشه گذرانده و آن را نمود خارجی بدهد. همانطور که در مباحث مختلف این فصل بیان گردیده رکن مادی جرم می تواند به طرق مختلف ظهور خارجی پیدا کند که یکی از صورتهای آن فعل ناشی از ترک فعل است. بعنوان مثال می توان گفت پدر وظیفه حفظ و نگهداری از فرزند خویش را دارد هنگام غرق شدن فرزند وی را نجات نمی دهد. فکر و اندیشه بعد را هیچ گاه نمی توان بازخواست نمود هی چند از لحاظ اخلاقی مورد نکوهش است ولی از نظر قانونی ضمانت اجرایی برای آن در نظر گرفته نشده است. در مثالی که زده شد عمل پدر از مرحله اندیشه فراتر رفته وبا نادیده انگاشتن وظیفه خویش موجبات مرگ فرزند را فراهم نموده است که این عمل جرم محسوب و به قانونگذار برای آن مجازات در نظر گرفته است.
فصل سوم: رکن معنوی جرایم مربوط به صوت و تصویر
در ابتدای بخش ارکان اساسی یک جرم مورد بررسی قرار گرفته و رکن روانی به عنوان سومین عنصر تشکیل دهنده جرم بیان گردیده است. بر طبق این رکن یک عمل هر چند از سوی قانونگذار به عنوان جرم ذکر و برای آن مجازات تعیین شده (عنصر قانونی) و این عمل نیز از مرحله فکر و اندیشه فراتر رفته و به منصه ظهور رسیده و تظاهر خارجی پیدا کرده است (عنصر مادی) علاوه بر آن مرتکب آن عمل باید با سوء نیت و علم به اینکه آن عمل از سوی قانونگذار منع شده است، مرتکب آن گردد (عنصر روانی) شاید شخص ناخودآگاه و بدون عمد مرتکب عملی گردد که از سوی قانونگذار منع شده است حال مجازات کردن این شخص دور از انصاف است که خود قانونگذار آن را مورد توجه قرار داده و با فقد این عنصر جرم محقق نخواهد شد. البته باید بین این مورد و موردی که شخص به طور عمد از چراغ قرمز عبور کرده و حادثه ای را به وجود می آورد فرق وجود دارد وقتی شخصی از چراغ قرمزی عبور می کند باید این احتمال را بدهد که این اقدام او شاید منجر به حادثه ای گردد. بنابراین با علم و اطلاع از آن موضوع عمل را انجام داده و مرتکب جرم گردیده است.
مبحث اول: تعاریف مربوط به رکن معنوی
علاوه بر رکن قانونی مبتنی بر پیش بینی رفتار مجرمانه در قانون جزا و رکن مادی جرم شامل وقوع عمل در خارج، باید عمل مزبور از اراده مرتکب ناشی شده باشد.
«در واقع باید میان عمل و شخص عامل، رابطه روانی موجود باشد که آن را عنصر روانی می نامند.» (گلدوزیان، ۱۳۸۱، ۱۷۸)
ارتکاب یک عمل مجرمانه به خودی خود دلیل وجود عنصر روانی نیست و در مواردی با آنکه عمل مجرمانه ای صورت می گیرد قانون مرتکب آنرا به خاطر فقدان قصد مجرمانه یا مسئولیت جزایی، قابل مجازات نمی داند. به طور کلی میتوان گفت برای آن که عنصر روانی تحقق پیدا کند وجود دو عامل ضرورت دارد: یکی اراده ارتکاب جرم و دیگری قصد مجرمانه.
«اراده ارتکاب آن است که شخص بخواهد عملی را با علم به مجرمانه بودن آن انجام دهد که به آن سوء نیت عام می گویند.» (صانعی، ۱۳۷۴، ۳۰۵)
از طرف دیگر عملی که با اراده ارتکاب صورت می گیرد، چنانچه با قصد مجرمانه یا خطا توأم نباشد، باز به این خاطر که فاقد عنصر معنوی است، جرم تلقی نمی شود. در مورد عنصر معنوی گفته شده است.
«عنصر معنوی، رابطه روانی است که بین مجرم و اعمال ارتکابی وجود دارد.» (محسنی، ۱۳۷۵، ۲۰۲)
البته در برخی جرایم نیازی به وجود و به عبارت بهتر، اثبات سوء نیت نمی باشد مانند صدور چک پرداخت نشدنی، بنابراین رکن معنوی یک جرم زمانی تحقق می یابد که شخص علاوه بر اراده ارتکاب جرم، به مجرمانه بودن عمل ارتکابی خویش علم داشته و نیز دارای قصد مجرمانه یا سوء نیت به معنای خاص باشد. البته در بعضی جرایم قانونگذار علم و یا سوء نیت مرتکب جرم را مفروض میداند، مانند جرم توهین و در بعضی جرایم نیز نوع عمل ارتکابی مبین سوء نیت مرتکب جرم است و او باید عدم سوء نیت را اثبات نماید.
مبحث دوم: رکن روانی جرایم مربوط به صوت و تصویر در قلمرو ماده ۶۴۰ ق. م . ا
گفتار اول: قصد مجرمانه
«قصد مجرمانه، عبارت است از نیت جرم و عزم و تصمیم و ارتکاب جرم» (جعفری لنگرودی، ۱۳۷۸، ۵۴۷)
«قصد را معمولاً به اراده تمایل به یک هدف شخص تعریف میکنند و یا به عبارت دیگر اراده هدایت شده به سوی هدف معینی را قصد گویند. در حقوق جزا قصد مجرمانه را می توان میل و خواستن قطعی و منجر به انجام عمل یا ترک عملی دانست که قانون آنرا نهی کرده است.» (نوربها، ۱۳۸۱، ۱۹۷)
بنابراین قصد جرم عبارت است از نیست و عزم و تصمیم به ارتکاب جرم قصد مجرمانه برای ارتکاب عملی باید تظاهرات عینی خارجه پیدا کند تا بتوان فاعل عمل مجرمانه ای را تحت تعقیب و مجازات قرار داد. در ارتکاب جرم موضوع ماده ۶۴۰ علاوه بر علم و آگاهی، عمد و قصد مرتکب به منظور جریحه دار ساختن عفت و اخلاق عمومی نیز شرط است. بنابراین کسی که اقدام به تجارت یا توزیع یا به نمایش و معرض انظار عمومی قرار دادن اشیاء مورد بحث می نماید، باید عالم به موهن و مستهجن و مبتذل بودن اشیاء و افعالی که انجام می دهد نیز باشد. در این مورد گفته شده است:
«سوء نیت در جرم انتشار اشیاء موهن همواره مفروض است و نیازی به اثبات ندارد و اثبات خلاف آن به عهده متهم می باشد، چرا که نوع و ماهیت عمل ارتکابی، خود بیانگر وجود سوء نیت در مرتکب جرم می باشد.» (شامبیاتی، ۱۳۷۷، ۵۸۵)
به نظر ما نیز سوء نیت عام در جرم موضوع ماده ۶۴۰ ، شامل مواردی است که مرتکب با علم به ممنوع بودن اعمال خود با اراده و خواست خود و با اختیار کامل مبادرت به ساختن، نگهداری، وارد یا صادرکردن و سایر موارد پنج گانه افعال مادی که قبلاً اشاره گردید، نماید. به عبارت دیگر سوء نیت عام در جرم موضوع ماده ۶۴۰ ، علم و اراده ارتکاب هر یک از افعال مذکور در ماده ۶۴۰ می باشد. در حوزه سوء نیت خاص، اختلاف نظر بین حقوقدانان وجود دارد، برخی حقوقدانان قصد مرتکب در جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی را عمد خاص عنوان و عده ای در مقابل، قصد تجارت را سوء نیت خاص مجرم برشمرده‌اند.
در مورد اینکه قصد جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی نیز شرط تحقق جرم است یا خیر؟ ممکن است بتوان چنین تفکیک نمود: در مواردی که تصریح به هدف تجارت نشده است، باید قصد جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی را سوء نیت خاص به حساب آورد. بنابراین اگر کسی چنین قصدی نداشته باشد یا علم به این امر نداشته باشد (جهل موضوعی) عمل او مشمول این ماده نخواهد بود اما اگر قصد تجارت بیان شده باشد، همین قصد به عنوان سوء نیت خاص برای تحقق جرم کافی است. البته قصد جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی در این ماده بیان نشده است، بلکه جریحه دار کردن اخلاق و عفت عمومی، صفت اشیاء و افعال می باشد. به عبارت دیگر، به نظر میرسد جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی ناشی از به کارگیری اشیاء در قالب چهارگانه ماده ۶۴۰ باشد و قصد مرتکب در تجارت و توزیع، سوء نیت خاص این جرم می باشد. نتیجه این است که، اگر کسی حتی به جهت کسب درآمد و ثروت مبادرت به انجام اعمال مندرج در ماده ۶۴۰ بنماید، صرفه نظر از این که قصد جریحه دار کردن اخلاق و عفت عمومی را داشته یا نداشته باشد، مشمول حکم این ماده قرار خواهد گرفت. موارد مختلفی از قصد مجرمانه که به طور صریح یا ضمنی در ماده ۶۴۰ ذکر شده است را می توان به شرح ذیل عنوان نمود:
۱-قصد و نیت انجام عمل مجرمانه تجارت موارد مصروحه در بند یک ماده ۶۴۰ که نمایش و در معرض انظار عمومی گذاردن آن باعث جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی می گردد، زیرا جرم تجارت یا مورد معامله قرار دادن تصاویر با تألیفات یا نشریات مستهجن و موهن از جمله جرایم عمومی است و مراد از آن علم و آگاهی مرتکب به موهن بودن نوشته یا طرح، گراورها، نقاشی، تصاویر، مطبوعات، فیلم و نوار سینما است.
۲-قصد و نیت انجام دادن فعل مجرمانه توزیع موارد مصرحه در بند یک ماده ۶۴۰ جهت نمایش و در معرض انظار عمومی گذاردن و جریحه دار نمودن عفت و اخلاق عمومی.
۳-قصد و نیت فعل مجرمانه نمایش و در معرض انظار عمومی گذاردن اشیائی که در ماده تصریح شده و موجب جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی می گردد.
۴-قصد و اراده کند اشیاء ذکر شده در ماده ۶۴۰ که باعث جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی می گردد را به کشور وارد کند و یا از کشور خارج کند.
۵-قصد معامله یا واسطه گری جهت انجام معامله اشیاء مطرحه در ماده ۶۴۰ را بنماید.
۶-نیت و قصد شخصی بر این باشد که از کرایه دادن اشیائی که در ماده ذکر شده و باعث جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی می شود، تحصیل مال و منفعت نماید.
۷-قصد و اراده شخصی بر این امر باشد که نسبت به انتشار اشیاء مورد تأکید و تصریح ماده ۶۴۰ اقدام نماید، به این توضیح که سوء نیت در جرم انتشار اشیاء موهن و سایر افعال مندرج در این ماده همواره مفروض است و نیاز به اثبات ندارد و اثبات خلاف آن به عهده متهم می باشد. چرا که نوع و ماهیت عمل ارتکابی، خود بیانگر وجود سوء نیت در مرتکب جرم می باشد.
۸-قصد و اراده نماید، جهت تشویق و ترویج استفاده آن اشیاء و افزایش تعداد استفاده کنندگان اقدام به اعلان نماید.
۹-قصد و اراده نماید، جهت تسهیل هر یک از موارد بالا شخصاً فاعل یکی از آن اعمال ممنوع باشد و یا فاعل آن اعمال را معرفی نماید.
۱۰-قصد و اراده نماید، چگونگی بدست آوردن اشیاء مصرحه در ماده که باعث جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی شود را معرفی کند.
گفتار دوم: انگیزه جرم
انگیزه عبارت است از آنچه که مجرم را به اتخاذ تصمیم و ارتکاب جرم می خواند. به عبارت دیگر :
«انگیزه عبارت از آن تمایلات خود آگاه یا ناخودآگاهی هستند که رغبت و شوق را برای شخص در مورد فعالیت هایش و برای مجرم در ارتکاب جرم ایجاد میکنند. مانند: مهر، محبت، حسادت، خشم ، کینه و مانند اینها.» (نوربها، ۱۳۸۱، ۲۰۴ )